ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΟΦΟ ΣΤΡΕΦΗ

Λάβαμε και δημοσιεύουμε αποσπάσματα μελέτης για την "αξιοποίηση του λόφου Στρέφη" (όπως μας επισημάνθηκε) από τον αποστολέα που τυγχάνει μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων με την μείζονα αντιπολίτευση στον Δήμο. Δεν μας γνωστοποιήθηκε το πότε συντάχθηκε η μελέτη ούτε από ποιούς.

.....

VI. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ – ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ 

…..

Οι κάτοικοι των Εξαρχείων όπως και της ευρύτερης περιοχής των Αθηνών επισκέπτονται το Λόφο Στρέφη με σχετικά μικρή συχνότητα. Αρκετοί κάτοικοι της περιοχής το επιλέγουν για βόλτες με ζώα συντροφιάς, δίνοντας τους τη δυνατότητα να βρίσκονται σε φυσικό περιβάλλον. Αξίζει να αναφερθεί ότι κατά το παρελθόν δεν έχει πραγματοποιηθεί κάποια μελέτη που να εκτιμάται η φέρουσα ικανότητα του Λόφου από το δυνάμενο ανθρωποσύνολο. Σημαντικό δεδομένο είναι το γεγονός ότι ο χώρος του Λόφου, ιδιαιτέρως μετά τη δύση του ηλίου, έχει χαρακτηριστεί επικίνδυνος λόγω της παραβατικότητας που αναπτύσσεται, με αποτέλεσμα η επισκεψιμότητα να μειώνεται σε μεγάλο βαθμό. Επίσης έχει παρατηρηθεί κατά τα τελευταία χρόνια η διαμόρφωση αυτοσχέδιων κατασκευών εντός του Λόφου που χρησιμοποιούνται από άτομα που διαμένουν σε αυτόν, γεγονός που δυσχεραίνει σε μεγάλο βαθμό την πρόσβαση και αυξάνει τα φαινόμενα παραβατικότητας. 

VII. ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΦΥΣΙΚΗ ΒΛΑΣΤΗΣΗ - ΓΥΡΩ ΠΕΡΙΟΧΗ 

Η περιοχή του Λόφου Στρέφη βρίσκεται σε πυκνοκατοικημένη αστική ζώνη. Διαμορφώνεται έμμεση σύνδεση με μεγάλους χώρους αστικού πρασίνου, όπως έχει αποδοθεί μέσω χαρτών σε προηγούμενα κεφάλαια. Τέτοιοι χώροι είναι ο Λόφος του Λυκαβηττού και το Πεδίο του Άρεως. Η περιοχή επίσης συνδέεται με μικρότερους χώρους πρασίνου, όπως το πάρκο στο Αρχαιολογικό Μουσείο, το Πολυτεχνείο και το πάρκο Ναυαρίνο. Δημιουργείται σύνδεση αυτών των χώρων πρασίνου μέσω των δενδροστοιχιών στους δρόμους πέριξ του χώρου μελέτης. Τέτοιου τύπου συνδέσεις έχουν ως αποτέλεσμα την προσπάθεια διαμόρφωσης μιας ενιαίας εικόνας πρασίνου. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι, η μικρή απόσταση του Λόφου Λυκαβηττού και του Στρέφη θα μπορούσε να αξιοποιηθεί δημιουργώντας ένα μονοπάτι πρασίνου εντός του κέντρου στης Αθήνας. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα όχι μόνο τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων της γύρω περιοχής αλλά και την μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που παρουσιάζει αυξημένα ποσοστά. Η διευκόλυνση της μετακίνησης των πολιτών και η δημιουργία ενός ενιαίου δικτύου πρασίνου, δημιουργεί αρκετά οφέλη σε τομείς όπως τη βελτίωση του περιβάλλοντος και καθημερινής αξιοποίησης διαδρομών πρασίνου. 

VIII. ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ 

Η βλάστηση που ευδοκιμεί στο Λόφο Στρέφη είναι προϊόν τεχνητής παρέμβασης της οποίας η εγκατάσταση έγινε σταδιακά. Στις αρχές του 1900 (ΦΕΚ 393/Α’/1914) διεξήχθη η πρώτη μαζική δενδροφύτευση στην Αθήνα πεύκων (Pinus halepensis) και κυπαρισσιών (Cupressus semprevirens). Επόμενες δενδροφυτεύσεις χρονολογούνται στο διάστημα 1950 - 1970. Κατά τη δεκαετία του 1980 – 1990 αναφέρονται παρεμβάσεις με φυτεύσεις των ειδών ιουστικία (Justicia carnea), βιβούρνο (Vivurnum tinus), αγγελική (Pittosporum tobira), λιγούστρο (Ligustrum japonicum) για τον εμπλουτισμό της βλάστησης. Όλα τα είδη που ευδοκιμούν στην περιοχή μελέτης ανήκουν στην ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης. 

Σε ένα γενικότερο πλαίσιο υπάρχει δυνατότητα κατηγοριοποίησης της βλάστησης σε δύο υποπεριοχές όπως γίνεται στην περίπτωση του δικτύου μονοπατιών. Αυτές οι δύο υποπεριοχές του χώρου μελέτης, οι οποίες βρίσκονται στο ΒΑ και ΝΔ τμήμα της συνολικής περιοχής, παρουσιάζουν παρόμοιο διαχωρισμό και στη βλάστηση. 

Στην ΒΑ υποπεριοχή ευδοκιμεί βλάστηση από πεύκα (Pinus halepensis), κυπαρίσσια (Cupressus semprevirens), ευκάλυπτο (Eucalyptus globule) και έναν μικρό αριθμό χαρουπιές (Ceratonia ciliqua). Δεν παρατηρείται μεσώροφος λόγω της μειωμένης οργανικής ουσίας του εδάφους. Ο κατώτερος όροφος καλύπτεται από πόες και ελάχιστα αγρωστώδη. 

Η ΝΔ υποπεριοχή της συνολικής έκτασης παρουσιάζει διαφοροποιημένη φυτοκάλυψη. Συμπληρωματικά με την κυριαρχία των πεύκων και των κυπαρισσιών παρατηρούνται και άλλα είδη όπως η χαρουπιά (Ceratonia ciliqua), η κουτσουπιά (Cercis siliquastrum), η ελιά (Olea europaea), ο ευκάλυπτος (Eucalyptus globule) κ.α. συνδυαστικά με την παρουσία μεσωρόφου από πυκνή θαμνώδη βλάστηση. Κάποια από τα είδη που παρατηρούνται σε μεγάλη συχνότητα είναι η αγαύη (Agave americana), η ιουστικία (Justicia carnea), η μηδική (Medicago arborea), το βιβούρνο (Vivurnum tinus), ο σχίνος (Pistacia lentisus), η αγγελική (Pittosporum tobira), το γιασεμί (Jasminum nudiflorum) κ.α. Ποικιλία παρουσιάζεται επίσης και στην περίπτωση της ποώδους βλάστησης σε σύγκριση με την ΒΑ υποπεριοχή. 

ΙΧ. ΥΔΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ 

Κρήνες 

Οι κρήνες που είναι καταγεγραμμένες στην περιοχή μελέτης είναι τρεις, οι οποίες έχουν καταγραφεί και αποτυπωθεί στο τοπογραφικό σχέδιο της περιοχής. Βρίσκονται σε χαμηλότερα πλατώματα, καθιστώντας εύκολη την πρόσβαση των επισκεπτών. Τα υλικά κατασκευής ποικίλουν, με το μάρμαρο να κυριαρχεί. Έπεται το σκυρόδεμα και συνδυασμός κυβόλιθων με πλάκες Καρύστου. Οι κρήνες δεν χρησιμοποιούνται λόγω φθορών και την περίοδο της άνοιξης καλύπτονται από βλάστηση. Η συντήρησή τους κρίνεται απαραίτητη για την κάλυψη των αναγκών των επισκεπτών. 

Ποτίστρες 

Στο Λόφο παρατηρήθηκαν δύο πλαστικές διαμορφώσεις με ποτίστρες. Η πρόσβαση είναι εύκολη καθώς βρίσκονται σε χαμηλό υψόμετρο. Πιο συγκεκριμένα, η μία βρίσκεται στο μονοπάτι της κεντρικής εισόδου (Μπενάκη) και η δεύτερη σε σημείο στο πρώτο πλάτωμα. Ο αριθμός τους θεωρείται μειωμένος για την κάλυψη των αναγκών και ο χώρος περιμετρικά καλύπτεται από βλάστηση. Το γεγονός αυτό καθιστά δύσκολο τον εντοπισμό τους. Η παροχή νερού στην πρώτη περίπτωση δεν ελέγχεται με αποτέλεσμα να δημιουργούνται προβλήματα όπως η συσσώρευση στάσιμων υδάτων ενώ στην δεύτερη περίπτωση η παροχή δε βρίσκεται σε λειτουργία. Οι ποτίστρες εξυπηρετούν τις ανάγκες της πανίδας του Λόφου είναι όμως απαραίτητη η συντήρηση τους. Στο κεφάλαιο ΣΤ. Προτεινόμενα Έργα και Υποδομές, θα αναλυθούν οι παρεμβάσεις που προτείνονται. 

Βρύσες 

Οι βρύσες που έχουν καταγραφεί στην μελετώμενη περιοχή είναι δύο. Η πρώτη βρύση βρίσκεται εντός της παιδικής χαράς. Η δεύτερη βρύση εντοπίζεται στο μονοπάτι της οδού Ανεξαρτησίας και καταλήγει στο πρώτο πλάτωμα. Η δεύτερη βρύση δε φέρει βάνα και η παροχή νερού δεν διακόπτεται με αποτέλεσμα το νερό να λιμνάζει διαρκώς. 

Χ. ΠΑΝΙΔΑ 

Η πανίδα της περιοχής του κέντρου της Αθήνας είναι αρκετά πλούσια μετά από καταγραφές που έχουν πραγματοποιηθεί, κυρίως στις εστίες πρασίνου που διαμορφώνονται. Ζώα όπως σκίουροι, χελώνες, σαύρες και είδη φιδιών έχουν καταγραφεί σε πάρκα και άλση σε όλη την έκταση της Αθήνας. Πιο συγκεκριμένα μικρός πληθυσμός αλεπούδων είχε παρατηρηθεί στο Αττικό Άλσος και τον Υμηττό. Σκαντζόχοιροι έχουν παρατηρηθεί στα Τουρκοβούνια, στο Λόφο του Φιλοπάππου και στον Ελαιώνα. Επιπλέον παρουσιάζεται ποικιλία εντόμων στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας. Έντονη χαρακτηρίζεται η παρουσία πολλών διαφορετικών ειδών πεταλούδας στα πάρκα και τα άλση. 

Ο Λυκαβηττός φιλοξενεί διάφορα είδη πτηνών μεταξύ αυτών γεράκια, κιρκινέζια, κουκουβάγιες, χουχουριστές, τσαλαπετεινοί, σπίνοι και τσίχλες, ενώ στα Τουρκοβούνια έχουν καταγραφεί κιρκινέζια, πετρίτες, κοτσύφια και γκιώνηδες. Στην περιοχή της Ακρόπολης-Φιλοπάππου έχουν παρατηρηθεί καρδερίνες, αηδόνια, χρυσοβασιλίσκους και φλώροι. Στον Εθνικό Κήπο παρατηρούνται κοκκινολαίμηδες, μπούφους, μυγοχάφτες, ψαρόνια, χελιδόνια. Επίσης σμήνη πράσινων μικρών παπαγάλων έχουν καταγραφεί στο άλσος Γουδί, στο Πεδίον του Άρεως και στον Κήπο του Αρχαιολογικού Μουσείου. Τέλος αρκετές καρακάξες, καρδερίνες και κοτσύφια παρατηρούνται σε όλη την έκταση της Αθήνας. 

Στο Λόφο του Στρέφη τα έντομα ποικίλουν με καταγραφές διαφόρων ειδών πεταλούδας, όπως η Vanessa atalanta οικ. Nymphalidae. Στην ορνιθοπανίδα καταγράφονται αρκετά πτηνά. Μεγάλοι πληθυσμοί από καρακάξες (Pica pica) και κοτσύφια (Turdus merula). Η παρουσία των περιστεριών (Columba livia) είναι εξίσου αισθητή. Τέλος στο χώρο του δασυλλίου έχει καταγράφει η ύπαρξη αρκετών χελωνών (Testudo graeca) και ειδών σαύρας. Παρατίθεται πίνακας της υπάρχουσας πανίδας που παρατηρήθηκε το χρονικό διάστημα 11/2018 με 10/2019. 

Ε. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ 

Ι. Περίφραξη του χώρου 

Η περίμετρος του μελετώμενου χώρου προσεγγίστηκε ≈806m. Είναι διαμορφωμένη σε αρκετά σημεία από πέτρινο τοιχίο, διαφορετικού ύψους από 40cm έως 2m. Η υφιστάμενη κατάσταση του τοιχίου είναι σχετικά καλή, με κάποια τμήματα να παρουσιάζουν φθορές. Γίνεται λεπτομερής καταγραφή και παράθεση φωτογραφικού υλικού για την περίφραξη στη συνέχεια. 

Επί τις οδού Ανεξαρτησίας τοποθετούνται δύο κύριες και δύο δευτερεύουσες είσοδοι που θα αναλυθούν σε επόμενη ενότητα. Η κατάσταση της περίφραξης παρουσιάζει πολλές φθορές με κυμαινόμενο ύψος τοιχίου, 0.5m έως 1.5m και λαξευμένο πωρόλιθο σε σημεία που απαιτείται. Το 2013 μετά από υπηρεσιακά σημειώματα (Α.Π. 479/29-01- 2013) έλαβε χώρα πρόταση για κατασκευή τοιχίου αντιστήριξης ενός μέτρου για την συγκράτηση του εδάφους επί της οδού Ανεξαρτησίας και Δρυάδων. Βάσει Α.Π. 819/14-02-2013, έλαβε χώρα αυτοψία και διεξαγωγή τεχνικής μελέτης για τη διαμόρφωση τοίχου αντιστήριξής με στόχο την συγκράτηση του εδάφους. 

Διαμορφώνεται συρμάτινος φράκτης στο σημείο του γηπέδου καλαθοσφαίρισης και σε όλη την προέκτασης της οδού Κουμαριανού έως την οδό Πουλχερίας. Αξίζει να αναφερθεί ότι βάσει του ιστορικού αρχείου το 1990 δόθηκε έγκριση κατασκευής κλειστού γυμναστηρίου με διαμορφωμένη οροφή, κηποτεχνικά έργα και χώρους καθιστικών βάσει ΦΕΚ Α.Φ. 60/08-02-1990. Το έργο είχε ως αποτέλεσμα την σημερινή διαμόρφωση του σημείου, το οποίο δεν ακολουθεί τα κριτήρια δημιουργίας του. 

Στο τμήμα επί της προεκτάσεως Κουμαριανού μέχρι την οδό Πουλχερίας, βρίσκονται οι εγκαταστάσεις κλειστού γυμναστηρίου που δεν ανήκει στην έκταση του Λόφου και συρμάτινος φράχτης ύψους 2m. 

Επί της οδού Πουλχερίας παρατηρείται διαφοροποίηση της περίφραξής με πρόσθετη κατασκευή τοίχου αντιστήριξης οπλισμένου σκυροδέματος ύψους έως 4m. Παρατηρούνται επίσης απολήξεις σωλήνων αποστράγγισης όμβριων. Η περίφραξη ενισχύεται με την παρουσία συρμάτινου φράχτη ύψους 2m επικείμενο του τοιχίου. Ο συρμάτινος φράκτης παρουσιάζει αλλοιώσεις που οφείλονται σε ανθρώπινες παρεμβάσεις και πιθανά φυσικά αίτια, όπως κατολισθήσεις. 

Μία ακόμα ιδιαιτερότητα επί της οδού Πουλχερίας είναι η παρουσία τεσσάρων διαφορετικών διαμορφώσεων περίφραξης όπως φαίνεται στη φωτογραφία 30. Διαμορφώνεται τοιχίο από πέτρα ύψους 1-1.5m και ξύλινη κατασκευή φράχτη. 

Επί της οδού Ειρήνης-Αθηνάς διαμορφώνεται πέτρινο τοιχίο ύψους 1.5m έως 2m και προστατευτικό πλέγμα συγκράτησης πρανών. Τα υλικά του πλέγματος είναι σίδερο και πλαστικό. 

Στο σημείο επί της οδού Ειρήνης- Αθηναίας, διαμορφώνεται τοιχίο αντιστήριξης με πέτρα ύψους 4m έως 5m. Τμήματα του τοιχίου έχουν αποκολληθεί από την αρχική εγκατάσταση, με αποτέλεσμα να καθιστάται επικίνδυνη η διέλευση πεζών. 

Επί της οδού Εμμανουήλ Μπενάκη, διαμορφώνεται πέτρινο τοιχίο ύψους 1.5m έως 2.5m. Τοποθετείται συρμάτινο πλέγμα για τη συγκράτηση πρανών λειτουργώντας κατασταλτικά σε περιπτώσεις κατολισθήσεων. Στο σημείο σύνδεσης της οδού Εμ. Μπενάκη και Ανεξαρτησίας διαμορφώνεται ξύλινος φράχτης μήκους 20m και ύψους 1-1.5m συμπληρωματικά του πέτρινου τοιχίου. 

Είσοδοι της Περιοχής Μελέτης 

Στο Λόφος Στρέφη παρουσιάζονται περιμετρικά επτά είσοδοι που κατηγοριοποιούνται σε τρείς ομάδες : 

1. Κύριες Είσοδοι - με δυνατότητα προσέλευσης οχημάτων 
2. Δευτερεύουσες Είσοδοι - με δυνατότητα προσέλευσης ατόμων με μειωμένη κινητικότητα 
3. Δευτερεύουσες Είσοδοι - με βαθμό δυσκολίας ως προς την προσέλευση
   
4. Πιο αναλυτικά, νότια επί της οδού Εμμανουήλ Μπενάκη βρίσκεται η πρώτη κύρια είσοδος με μήκος ανοίγματος 3-3,6m συνυπολογίζοντας τα τοιχία εκατέρωθεν. Μέσω της συγκεκριμένης κεντρικής εισόδου υπάρχει η δυνατότητα διέλευσης οχημάτων πέραν των πεζών. Παρατηρείται επίσης η εγκατάσταση σιδερένιας μπάρας από την υπηρεσία του Δήμου Αθηναίων που δεν επιτρέπει την είσοδο οχημάτων Ι.Χ. . 

Νοτιοδυτικά του Λόφου υπάρχουν τρείς δευτερεύουσες είσοδοι επί της οδού Ανεξαρτησίας. Η δεύτερη είσοδος του Λόφου έχει μήκος ανοίγματος 1,7m, συνυπολογίζοντας τα προστατευτικά τοιχία η έκταση του ανοίγματος αυξάνεται μέχρι 2,7m. Ανήκει στην δεύτερη κατηγορία ομαδοποίησης καθώς υπάρχει απουσία διαμόρφωσης ράμπας με μειωμένη κλίση εδάφους. 

Η τρίτη είσοδος έχει μήκος ανοίγματος 4,5m και βρίσκεται μεταξύ του ανοιχτού γηπέδου καλαθοσφαίρισης και του κτηρίου Α. Η είσοδος είναι κεντρική και παρέχεται η δυνατότητα πρόσβασης υπηρεσιακών οχημάτων εντός του Λόφου. 

Η τέταρτη είσοδος ανήκει στην τρίτη κατηγορία εισόδων, βρίσκεται δίπλα στο ανοιχτό γήπεδο καλαθοσφαίρισης με μήκος ανοίγματος 4m. Στη συγκεκριμένη ανθρωποθυρίδα διαμορφώνεται ραμπόσκαλα με φυσικά υλικά και αυξημένη κλίση εδάφους. Παρουσιάζονται φθορές λόγω κατολισθήσεων. Το σημείο χρήζει άμεσης παρέμβασης, που θα αναλυθεί στο Κεφάλαιο ΣΤ. Προτεινόμενα Έργα και Υποδομές. 

Στη Δυτική πλευρά του Λόφου, επί της προεκτάσεως Κουμαριανού βρίσκεται η πέμπτη ανθρωποθυρίδα που ανήκει στην τρίτη κατηγορία εισόδων. Το μήκος ανοίγματος είναι 1,3m με διαμόρφωση ραμπόσκαλας και αυξημένη εδαφική κλίση. 

Επί της οδού Πουλχερίας βρίσκεται η έκτη είσοδος με μήκος ανοίγματος 1,8m και ανήκει στη τρίτη κατηγορία εισόδων. Η ανθρωποθυρίδα διαμορφώνεται μέσω ραμπόσκαλας με αποκλειστική χρήση από πεζούς. 

Η έβδομη είσοδος που ανήκει στην τρίτη κατηγορία εισόδων, βρίσκεται επί της διασταυρώσεων των οδών Πουλχερίας και Ειρήνης Αθηναίας, με μήκος ανοίγματος 2,2m. Εξυπηρετεί αποκλειστικά την διέλευση πεζών. 

Οι είσοδοι της έκτασης επαρκούν για την κάλυψη της πρόσβασης στο χώρο του Στρέφη από πεζούς επισκέπτες και υπηρεσιακά οχήματα, καθώς εκτείνονται περιμετρικά του Λόφου. Η προσέγγιση της παιδικής χαράς πραγματοποιείται από την είσοδο της οδού Εμμανουήλ Μπενάκη, με πρόσβαση για άτομα με μειωμένη κινητικότητα, και της οδού Ανεξαρτησίας μέσω της διαμόρφωσης κλιμάκων. 

ΙΙ. Κτηριακές Εγκαταστάσεις 

Κτηριακές εγκαταστάσεις που διαμορφώνονται στο Λόφο Στρέφη είναι οι ακόλουθες: 

1. Κτήριο Α: επί της διασταυρώσεως των οδών Εμ. Μπενάκη και Ανεξαρτησίας 

2. Κτήριο Β: σε κεντρικό σημείο του Λόφου
3. Κτήριο Γ: επί της κεντρικής εισόδου Εμ. Μπενάκη 

Σύμφωνα με την παραχώρηση του Στρέφη οι κτηριακές εγκαταστάσεις που τοποθετούνται εντός της περιοχής του Λόφου ανέρχονται στην δικαιοδοσία του Δήμου Αθηναίων με έγγραφο Α.Π. 93018/8607/06-03- 1989. Η αξιοποίηση των κτηρίων έλαβε χώρα μέσω δημοπρασιών και ενοικίασης σε ιδιώτες. 

Το κτήριο Α λειτουργεί ως αναψυκτήριο-χώρος εστίασης, τοποθετείται δίπλα από τις εγκαταστάσεις της παιδικής χαράς με σύνδεση μέσω κλιμάκων. Η πρόσβαση στο αναψυκτήριο γίνεται μέσω του δικτύου μονοπατιών και από την κεντρική είσοδο επί της οδού Ανεξαρτησίας. Διατηρείται σε καλή κατάσταση και συμβάλει στη βελτίωση της περιοχής καθώς προσελκύει επισκέπτες στον χώρο μελέτης και βοηθάει στην ευαισθητοποίηση των πολιτών για χώρους αστικού πρασίνου. 

Το κτήριο Β τοποθετείται εντός του Λόφου και έως το 2014 λειτουργούσε ως δημοτικό αναψυκτήριο. Το δίκτυο μονοπατιών καλύπτει και εξυπηρετεί τις ανάγκες εκμετάλλευσης του χώρου. Παρουσιάστηκε ενδιαφέρον επανεκμίσθωσης με Α.Π. 075238/24-02- 2014 χωρίς όμως να ολοκληρωθεί. Έκτοτε δεν αξιοποιείται και χαρακτηρίζεται ως εγκαταλελειμμένος χώρος. Παρατηρούνται έντονες αλλοιώσεις πέραν των φυσικών φθορών και αυξημένη παραβατικότητα. 

Το κτήριο Γ, διαστάσεων βρίσκεται δίπλα στην κεντρική είσοδο της οδού Εμ. Μπενάκη. Θεωρείται χώρος αποθήκευσης και τοποθέτησης εργαλείων για τη συντήρηση του Λόφου. Η κατάσταση στην οποία βρίσκεται χρήζει παρεμβάσεων. Παρατηρούνται φθορές και αλλοιώσεις στο εξωτερικό και το εσωτερικό. Παρατηρούνται φαινόμενα χρήσης του από άστεγους και αυξημένες φθορές. Οι διαστάσεις του καλύπτουν τις ανάγκες του αρχικού σκοπού κατασκευής του. 

Ο αριθμός των εγκαταστάσεων κρίνεται επαρκής και η διασπορά των κτηρίων εξυπηρετεί τις χρήσεις τους. Αλλοιώσεις και φυσικές φθορές λόγω εγκατάλειψης παρουσιάζονται στα δύο εκ των τριών κτηρίων. Προτάσεις αξιοποίησης τους θα αναλυθούν σε επόμενο κεφάλαιο της μελέτης, ΣΤ. Προτεινόμενα Έργα και Υποδομές. 

ΙΙΙ. Άλλες Εγκαταστάσεις 

Γήπεδο Καλαθοσφαίρισης 

Το γήπεδο καταλαμβάνει συνολικά 938.57m2 και βρίσκεται δίπλα στο κτήριο Α. Η πρόσβαση στο χώρο του γηπέδου είναι εφικτή για άτομα με περιορισμένη κινητικότητα μέσω της κύριας εισόδου επί της οδού Ανεξαρτησίας. Παρουσιάζονται αρκετές φθορές, φέρει δύο εισόδους αντιδιαμετρικά, η περίφραξη είναι μέσω συρματοπλέγματος, με επιμέρους αλλοιώσεις. Ο τάπητας του γηπέδου είναι στο μεγαλύτερο τμήμα του κατεστραμμένος. Περιμετρικά και εντός του γηπέδου βρίσκονται πεύκα και κυπαρίσσια χωρίς όμως να διαταράσσουν την λειτουργικότητα του χώρου. Είναι τοποθετημένοι δύο μεταλλικοί κάδοι και τέσσερεις κολώνες φωτισμού εκ των οποίων βρίσκεται σε λειτουργία η μία. Επιπλέον παρατηρούνται τέσσερεις εγκαταστάσεις της Δ.Ε.Η. (pillar) που δεν χρησιμοποιούνται. 

Η ανάγκη της διαμόρφωσης του γηπέδου είναι μείζονος σημασίας καθώς προσφέρει τη δυνατότητα άθλησης και συνάθροισης επισκεπτών όλων των ηλικιών. Την παρούσα στιγμή η χρήση του είναι περιορισμένη λόγω της υφιστάμενης κατάστασης, ενώ αξιοποιείται σε μεγάλο βαθμό από τους επισκέπτες με ζώα συντροφιάς. 

Θέατρο 

Το θέατρο βρίσκεται εσωτερικά του χώρου, στο δεύτερο πλάτωμα. Η πρόσβαση μπορεί να πραγματοποιηθεί από πολλά σημεία του δικτύου μονοπατιών. Η είσοδος επί της οδού Ανεξαρτησίας επιτρέπει την πρόσβαση σε άτομα με περιορισμένη κινητικότητα και σε συνοδούς βρεφών. Ακολουθεί τη δομή αρχαίου θεάτρου αποτελούμενο από κοίλο και ορχήστρα. Το μέγεθός του είναι ≈207.05 m2. Το υλικό που έχει χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή των κερκίδων είναι η πέτρα, ενώ στην ορχήστρα έχουν χρησιμοποιηθεί πλάκες Καρύστου. Δεν παρουσιάζει έντονες φθορές. Επίσης είναι τοποθετημένοι δύο μεταλλικοί κάδοι στη βάση των κερκίδων και δύο κολώνες φωτισμού. Η παρουσία του εξυπηρετεί τις ανάγκες συνάθροισης επισκεπτών και τη δυνατότητα πραγματοποίησης εκδηλώσεων χωρίς να αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία του Λόφου. 

Παιδική Χαρά 

Η παιδική χαρά, με εμβαδόν ≈347.48 m2, βρίσκεται στη είσοδο επί της οδού Ανεξαρτησίας. Η πρόσβαση είναι εφικτή από άτομα περιορισμένης κινητικότητας και συνοδούς βρεφών μέσω της κύριας εισόδου επί της οδού Μπενάκη. Η παιδική χαρά είναι περιφραγμένη και φέρει δύο εισόδους. Το μήκος ανοίγματος της θύρας είναι 2,4m και 1,1m αντίστοιχα. Η κατάστασή του χώρου χρήζει παρεμβάσεων. Στο εσωτερικά της παιδικής χαράς υπάρχουν υποδομές, καθιστικοί πάγκοι και βρύση που βρίσκεται εκτός λειτουργίας. Περιμετρικά της παιδικής χαράς διαμορφώνονται παγκάκια. 

Η αναγκαιότητα συντήρησης και αναδιαμόρφωσης του χώρου είναι απαραίτητη καθώς σε κοντινή απόσταση δεν εντοπίζονται άλλες παιδικές χαρές που δύναται να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των κατοίκων της περιοχής των Εξαρχείων. Η διατήρηση και η λειτουργία της παιδικής χαράς από το Δήμο Αθηναίων ακολουθήσει την ΥΑ (ΦΕΚ 27934/Β’/2029/25-07-2014). 

IV. Δίκτυο Δρόμων – Πεζοδρομίων – Μονοπατιών – Πλατειών 

Οι δρόμοι που περιβάλλουν το Λόφο Στρέφη είναι: Εμ. Μπενάκη, Ανεξαρτησίας, προέκταση Κουμαριανού, Πουλχερίας και Ειρήνης- Αθηναίας. Τα σημεία εισόδων βρίσκονται σε άμεση σύνδεση με το δίκτυο μονοπατιών στο εσωτερικό του Λόφου. 

Διακρίνονται δύο κατηγορίες μονοπατιών εντός του Λόφου, χωρίζοντας την περιοχή σε δύο τμήματα: στο Βορειοανατολικό [ΒΑ] και στο Νοτιοδυτικό [ΝΔ]. Και στις δύο περιπτώσεις το δίκτυο θεωρείται επαρκές. Στη συνέχεια θα αναλυθούν ενδελεχώς τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά, τα υλικά επίστρωσης, οι επιμέρους χρήσεις, τα πλατώματα και οι κρήνες που διαμορφώνονται στην συνολική έκταση. Είναι απαραίτητο να τονισθεί ότι η ύπαρξη ενός δικτύου με επάρκεια, διαμορφωμένο με υλικά φιλικά προς το περιβάλλον και αρμονία με τη βλάστηση, ανήκει στα κυριότερα χαρακτηριστικά αξιοποίησης και αύξησης της λειτουργικότητας του χώρου. Συμπληρωματικά πρέπει να δοθεί μέγιστη σημασία στις ενδεχόμενες παρεμβάσεις που θα μειώσουν της φυσικές αλλοιώσεις και θα βελτιώσουν την εύρυθμη λειτουργία του Στρέφη. 

Γεωμετρικά Χαρακτηριστικά 

Τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά ποικίλουν καθώς υπάρχει διάκριση των μονοπατιών σε : 

1. Πλάτους έως 3m
2. Πλάτους έως 2m
3. Πλάτους έως 1m
4. και τέλος πλάτους μικρότερα από 1m 

Η πρώτη κατηγορία μονοπατιών βρίσκεται στο ΝΔ τμήμα του Λόφου, στις κύριες εισόδους και σε κάποια σημεία στο εσωτερικό. Τέτοιου τύπου μονοπάτια έχουν διαμορφωθεί για την διευκόλυνση της διέλευσης και της μετακίνησης ατόμων με μειωμένη κινητικότητα, για συνοδούς βρεφών, όπως επίσης για την διέλευση υπηρεσιακών οχημάτων. Συνδέουν ευδιάκριτα τις κύριες εισόδους με την παιδική χαρά και τα πλατώματα. Συνδυαστικά με τα πλακόστρωτα μονοπάτια μεγάλου πλάτους παρουσιάζονται κλίμακες παρόμοιων διαστάσεων. Σε σημεία μεγαλύτερου υψομέτρου διαμορφώνονται μεσαίου μεγέθους πλακόστρωτα μονοπάτια έως 2m και κλίμακες παρόμοιων διαστάσεων. Αυτή η κατηγορία εμφανίζεται κυρίως στα ανώτερα επίπεδα του Λόφου και ενώνει τα πλατώματα πριν το σημείο της κορυφής. Στο ΒΑ τμήμα της περιοχής διαμορφώνονται μονοπάτια που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία. Χωμάτινα μονοπάτια με πλάτος έως 2m σε σημεία έντονης διέλευσης επισκεπτών ενώ σε σημεία μειωμένης διέλευσης επισκεπτών μονοπάτια με πλάτος έως 1m. Τέλος, παρατηρείται η δημιουργία μονοπατιών από την διέλευση επισκεπτών σε συγκεκριμένα σημεία προτίμησης των ιδίων. Τα μονοπάτια έχουν πλάτος έως 1m και παρουσιάζονται σε λίγα σημεία. 

Υλικά Επίστρωσης 

Απαραίτητα χαρακτηριστικά των υλικών επίστρωσης είναι η αντοχή τους σε θερμοκρασιακές διακυμάνσεις, η υπεριώδη ακτινοβολία, η υδατοαπορρόφηση ή αυξημένη υδατοπερατότητα, η μειωμένη φωτοανακλαστικότητα, η ικανοποιητική ηχοαπορρόφηση και τέλος η ανάδειξη των στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος. 

Παρουσιάζεται πληθώρα υλικών επίστρωσης στην περιοχή και σε αρκετά σημεία δημιουργεί σύγχυση στον επισκέπτη. Ομαδοποιούνται στις εξής κατηγορίες, συμπαγείς όπως σκυρόδεμα, χαλαρές όπως χώμα ή αμμοχάλικα, τεμάχια όπως οι πέτρες ή πλάκες Καρύστου, και τέλος σε φυσικά ή τεχνητά υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί, όπως πέτρες και ξύλο ή σύνθετα υλικά. 

• 1. Αντιολισθητικές πλάκες πεζοδρομίου 
• 2. Πλάκες Καρύστου με ακανόνιστη δομή και αρμό τσιμεντοκονιάματος 
• 3. Ορθογώνιες πλάκες Καρύστου με αρμό τσιμεντοκονιάματος  
• 4. Σκυρόδεμα 
• 5. Φυσικό έδαφος  
  
• Ο εγκιβωτισμός των μονοπατιών ποικίλει και σε κάποια σημεία απουσιάζει πλήρως. Το υλικό που χρησιμοποιείται για τον εγκιβωτισμό που διαμορφώνεται είναι η πέτρα. Σε κάποια σημεία παρατηρούνται διαμορφώσεις με κυβόλιθους, τσιμεντόλιθους ή πλάκες Καρύστου. Οι περιπτώσεις διαμόρφωσης χαμηλού τοιχίου αντιστήριξης πρανών έως 50cm με πέτρα και αρμό τσιμεντοκονιάματος συμπληρωματικά με πλάκες Καρύστου στην ανώτερη επιφάνεια που σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιούνται ως καθιστικά, βρίσκονται σε αρκετά σημεία του Λόφου. Στις ακόλουθες φωτογραφίες παρουσιάζονται μορφές εγκιβωτισμού και τοιχία αντιστήριξης. 

Η παρουσία κλιμάκων είναι πολύ συχνή και τα υλικά διαμόρφωσής είναι τα ακόλουθα: 

1. Πέτρα 
2. Πλάκες Καρύστου 
3. Φυσικό χώμα και διαμόρφωση ράμπας 
4. Συνδυασμός πέτρας με πλάκες Καρύστου   

Χρήσεις 

Τα σημεία του δικτύου μονοπατιών και οι επιμέρους εσωτερικοί χώροι που διαμορφώνονται θα μπορούσαν να κατηγοριοποιηθούν σύμφωνα με δύο κριτήρια 

1. Το βαθμό δυσκολίας ως προς την προσβασιμότητα 

2. Τη λειτουργία που εξυπηρετούν 

Προσβασιμότητα 

Διαμορφώνονται μονοπάτια εύκολης πρόσβασης, κυμαινόμενου πλάτους, με υλικά επίστρωσης για την εύκολη διέλευση υπηρεσιακών οχημάτων, επισκεπτών με μειωμένη κινητικότητα ή συνοδών βρεφών. Τα μονοπάτια αυτά ανήκουν στα πρωτεύοντα, η εδαφική κλίση είναι αμελητέα και η σύνδεση των εισόδων με τους χώρους αναψυχής στο εσωτερικό του Λόφου, όπως η παιδική χαρά ή το θέατρο, βρίσκεται σε καλή κατάσταση. 

Στην επόμενη κατηγορία ανήκουν μονοπάτια με υλικά επίστρωσης παρόμοια με την πρώτη κατηγορία και διαφοροποίηση στις εδαφικές κλίσεις. Πιο συγκεκριμένα, διαμορφώνονται μονοπάτια μέτριας δυσκολία προς τον επισκέπτη που οφείλεται στην υψομετρικής διαφοράς από τις εισόδους στα ανώτερα πλατώματα. Η κλίση του εδάφους δεν ξεπερνά το 15% η οποία θεωρείται μετρίως κεκλιμένη. 

Στην επόμενη ομάδα ανήκει τα δευτερεύοντα μονοπάτια. Παρατηρείται αλλαγή υλικών επίστρωσης, μείωση του πλάτους και αύξηση της εδαφικής χωρίς να ξεπερνά το 25% που θεωρείται πολύ ισχυρώς κεκλιμένη. Τα μονοπάτια αυτά εντάσσονται στην τρίτη και τελευταία κατηγορία σύμφωνα με το βαθμό δυσκολίας ως προς την προσβασιμότητα. Διαμορφώνονται κυρίως στο ΒΑ τμήμα του Λόφου, προσφέρουν στον επισκέπτη τη δυνατότητα ενσωμάτωσής στο φυσικό περιβάλλον και αρκετά σημεία οπτικών φυγών στο κέντρο της Αθήνας. 

Σε όλες τις περιπτώσεις το δίκτυο μονοπατιών θεωρείται επαρκές για την έκταση του Λόφου. 

Λειτουργία που επιτελούν 

H εκτίμηση του δικτύου μονοπατιών γίνεται σύμφωνα με τη λειτουργία που εξυπηρετούν στις ακόλουθες κατηγορίες: 

1. Μονοπάτια Αναψυχής
2. Μονοπάτια Περιπάτου
3. Μονοπάτια που καταλήγουν σε Σημεία Ενδιαφέροντος 

Τα μονοπάτια αναψυχής καλύπτουν την περιοχή στο ΝΔ τμήμα του Λόφου και είναι κυρίως μονοπάτια σύνδεσης χώρων αναψυχής όπως το θέατρο, η παιδική χαρά, το γήπεδο καλαθοσφαίρισης και το αναψυκτήριο. 

Τα μονοπάτια περιπάτου αναφέρονται κυρίως στη επιλογή του επισκέπτη να έρθει σε επαφή με το φυσικό περιβάλλον το οποίο βρίσκεται σε άμεση απόσταση από τον αστικό ιστό, σε μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές της Αθήνας. 

Η τελευταία διάκριση γίνεται για τα μονοπάτια που καταλήγουν σε σημεία ιδιαίτερου ενδιαφέροντος. Παρατηρείται πληθώρα σημείων θέασης εσωτερικά του Λόφου, κυρίως λόγω της υψομετρικής διακύμανσης. Διαμορφώνονται τεχνητές διαπλατύνσης ή φυσικά διάκενα που προσφέρουν οπτικές φυγές σε σημεία ενδιαφέροντος έως και 360 ̊ στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής. Στο σημείο της κορυφής υπάρχει η δυνατότητα οπτικής επαφής με το Λυκαβηττό, το Αττικό Άλσος, το Πεδίον του Άρεως, το Λόφο της Ακρόπολης, το μνημείο του Παρθενώνα έως και το λιμάνι του Πειραιά. 

Πλατώματα – Τεχνητές Διαπλατύνσεις 

Όπως έχει αναφερθεί στα εισαγωγικό σημείωμα, η συνολική έκταση της περιοχής είναι 50 στρέμματα με αυξημένες υψομετρικές διαφορές από τα σημεία εισόδων έως το σημείο της κορυφής. Στο ΝΔ τμήμα της περιοχής διαμορφώνονται οκτώ τεχνητές διαπλατύνσεις με πλάκες Καρύστου. Διαμορφώνεται επίσης φυσικό πλάτωμα στο σημείο της κορυφής του Λόφου. Τα πλατώματα καλύπτουν τις απαιτήσεις των επισκεπτών, ο αριθμός και η έκταση τους επαρκεί για το μελετώμενο χώρο. Κύριο χαρακτηριστικό τους με ιδιαίτερη σημασία είναι οι οπτικές φυγές που διαμορφώνονται. Στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχει η δυνατότητα θέασης έως το Λιμάνι του Πειραιά, το όρος της Πάρνηθας και του Υμηττού. 

Τύποι Καθισμάτων - Κάδοι Απορριμμάτων και Διαμορφώσεις με Αισθητικό Περιεχόμενο 

Στη ΝΔ περιοχή διαμορφώνονται αρκετές αισθητικές παρεμβάσεις και τοποθετούνται διαφορετικοί τύποι καθιστικών. Τα κύρια υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί είναι παρόμοια με τα υλικά διαμόρφωσης του δικτύου μονοπατιών, όπως πλάκες Καρύστου ή πέτρες με αρμό τσιμεντοκονιάματος. Τοποθετούνται ξύλινα παγκάκια ή παγκάκια από σκυρόδεμα στην περιοχή γύρω από την παιδική χαρά. 

Κάδοι Απορριμμάτων 

Στην περιοχή μελέτης παρατηρούνται δύο είδη κάδων απορριμμάτων. Οι πλαστικοί κάδοι είναι ενσωματωμένοι σε κολώνες φωτισμού. Εξυπηρετούν όλη την έκταση του Λόφου με εξαίρεση το Βορειοανατολικό τμήμα που παρουσιάζει ελλείψεις. Στο Κεφάλαιο ΣΤ. Προτεινόμενα Έργα και Υποδομές θα προταθούν είδη κάδων με στόχο την εξυπηρέτηση των επισκεπτών και την αρμονία με τον χώρο. 

Διαμορφώσεις με Αισθητικό Περιεχόμενο 

Πρόσθετα με τις διαμορφώσεις καθισμάτων στην περιοχή μελέτης παρατηρούνται αισθητικές παρεμβάσεις  Οι συγκεκριμένες διαμορφώσεις πραγματοποιήθηκαν την ίδια χρονική περίοδο της εγκατάστασης των περισσότερων υποδομών στο χώρο μελέτης. Η έλλειψη συντήρησης και οι φθορές που φέρουν, δημιουργούν μια δυσάρεστη εικόνα. 

Παρατηρούνται επιστρώσεις με σχηματισμούς μοτίβων με υλικά να είναι πλάκες Καρύστου, κυβόλιθοι και πέτρες. 

Εκτίμηση Επάρκειας και Λειτουργικότητας του συνολικού Δικτύου 

Το δίκτυο μονοπατιών στην περιοχή μελέτης κρίνεται επαρκές. Παρουσιάζονται αλλοιώσεις, κυρίως φθορές λόγω καιρικών συνθηκών. Τεχνικά έργα οφείλουν να λάβουν χώρα για τη συντήρηση ή αναδιαμόρφωση της περίφραξης, η οποία έχει υποστεί βανδαλισμούς και σε ορισμένα σημεία απουσιάζει πλήρως. 

Η συνολική έκταση του δικτύου μονοπατιών συνδυαστικά με τα πλατώματα που διαμορφώνονται καλύπτουν τις ανάγκες της περιοχής. Η παρουσία διαφορετικών διαμορφώσεων και η κλιμάκωση του βαθμού δυσκολίας στα μονοπάτια ανεβαίνοντας προς την κορυφή του Λόφου καλύπτει όλες τις ενδεχόμενες απαιτήσεις των επισκεπτών. Ωστόσο παρατηρείται έλλειψη συντήρησης του δικτύου σε συγκεκριμένα σημεία η οποία δημιουργεί προβλήματα. Οι φθορές που δημιουργούνται από καιρικά φαινόμενα και έλλειψη μόνιμου προσωπικού συντήρησης, συμβάλουν στη δημιουργία της εικόνας εγκατάλειψης του χώρου, γεγονός που θα μπορούσε να αποφευχθεί με προτάσεις που θα διατυπωθούν στη συνέχεια στο κεφάλαιο ΣΤ. Προτεινόμενα Έργα και Υποδομές. 

V. ΈΡΓΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΕΔΑΦΩΝ ΚΑΙ ΔΙΕΥΘΕΤΗΣΗΣ ΟΜΒΡΙΩΝ 

Στην περιοχή μελέτης δεν διαμορφώνεται δίκτυο διευθέτησης ομβρίων συμπληρωματικά με το δίκτυο μονοπατιών όπως γίνεται στους περισσότερους χώρους αστικού πρασίνου. Μόνο σε ένα συγκεκριμένο σημείο παρατηρείται μονοπάτι με κλίσεις εκατέρωθεν. Όπως επίσης στην περιοχή της παιδικής χαράς τοποθετούνται αποστραγγιστικοί τάφροι. 

Εξαιτίας των έντονων κλίσεων του εδάφους παρουσιάζονται σημειακά, όπως το φυσικό πλάτωμα της κορυφής, τμήματα που έχουν υποστεί έντονη διάβρωση. Η διάβρωση αυτή έχει άμεσο αποτέλεσμα στην υποβάθμιση του εδάφους. Τα θρεπτικά στοιχεία στα ανώτερα επίπεδα του εδάφους εκλύονται λόγω των ομβρίων με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της υπάρχουσας βλάστησης συνδυαστικά με την εμφάνιση των μητρικών πετρωμάτων στην ανώτερη επιφάνεια. Σε αρκετά σημεία παρατηρείται η διαμόρφωση/δημιουργία μονοπατιών τρίτης κατηγορίας με έντονες κλίσεις και αυξημένο δείκτη επικινδυνότητας τα οποία έχουν μη λειτουργικό χαρακτήρα καθώς είναι σημεία υποχώρησης εδάφους λόγω της διάβρωσης. Στο κεφάλαιο των προτεινόμενων έργων και υποδομών προτείνονται τα μέτρα που πρέπει να εφαρμοστούν καθώς το συγκεκριμένο θέμα χρήζει άμεσης παρέμβασης. 

VI. ΑΡΔΕΥΤΙΚΟ – ΥΔΡΕΥΤΙΚΟ – ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 

Άρδευση 

Υπάρχει τοποθετημένο δίκτυο άρδευσης το οποίο δεν βρίσκεται σε λειτουργία. Παρουσιάζονται σωλήνες οι οποίοι έχουν υποστεί αλλοιώσεις με την πάροδο του χρόνου και σημειακά παρατηρούνται μαύροι πλαστικοί σωλήνες μικρής διαμέτρου να είναι αποσυνδεδεμένοι. Στις φωτογραφίες που ακολουθούν παρουσιάζονται σωλήνες μικρής διαμέτρου και μεταλλικοί σωλήνες μεγαλύτερης διαμέτρου που δεν βρίσκονται σε λειτουργία. Επίσης στην κορυφή του Λόφου, σε τμήματα χωμάτινων μονοπατιών αποκαλύπτονται μεταλλικοί σωλήνες μεγαλύτερης διαμέτρου λόγω σημειακής κατάρρευσης του επιφανειακού εδάφους. 

Ύδρευση 

Το σύστημα ύδρευσης του χώρου παρουσιάζει φθορές και δεν βρίσκεται σε λειτουργία. Τμήμα που αποτελεί εξαίρεση είναι το σημείο της ποτίστρας κοντά στο κτήριο Β και καλύπτει ανάγκες της πανίδας που φιλοξενείται. Οι κρήνες εντός του χώρου δεν βρίσκονται σε λειτουργία με αποτέλεσμα οι επισκέπτες να μην έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό. 

Πυρόσβεση 

Το σύστημα πυρόσβεσης στην περιοχή μελέτης τοποθετείται στο ΒΑ τμήμα του Λόφου, στα σημεία δηλαδή που διαμορφώνονται οι συστάδες πεύκων και κυπαρισσιών. Σε παρόμοια κατάσταση όπως το σύστημα άρδευσης και ύδρευσης, το σύστημα πυρόσβεσης δεν βρίσκεται σε λειτουργία. Οι μεταλλικοί σωλήνες διαμέτρου 8cm παρουσιάζουν αρκετές φθορές. Καθώς ο συγκεκριμένος χώρου πρασίνου βρίσκεται σε κεντρικό σημείο του Δήμου της Αθήνας, και τους καλοκαιρινούς μήνες η θερμοκρασία αυξάνεται σε επικίνδυνο βαθμό, οι πιθανότητες ενδεχόμενης πυρκαγιάς είναι αυξημένες, οπότε η παρουσία και η συντήρηση ενός συστήματος πυροπροστασίας έχει άμεση προτεραιότητα. 

VII. ΦΩΤΙΣΜΟΣ 

Το δίκτυο φωτισμού συμπίπτει με το δίκτυο μονοπατιών. Παρουσιάζεται αναλυτικά μέσω του τοπογραφικού σχεδίου που παρατίθεται στη συνέχεια. Υπάρχει η δυνατότητα υποδιαίρεσης της συνολικής περιοχής σε δύο κύριες υποπεριοχές, την ΒΑ και την ΝΔ πλευρά. Η ΝΔ υποπεριοχή, στην οποία βρίσκεται το ανοιχτό γήπεδο καλαθοσφαίρισης, ο χώρος του αναψυκτήριου και η παιδική χαρά, τοποθετούνται εγκαταστάσεις φωτισμού οι οποίες λόγω φθοράς δεν λειτουργούν. Σε όλη την έκταση του δασυλλίου υπάρχουν κολώνες φωτισμού οι οποίες δεν λειτουργούν. Η διαμόρφωση του δικτύου φωτισμού εφόσον αυτό συντηρηθεί και επαναλειτουργήσει κρίνεται ότι καλύπτει τις ανάγκες του χώρου. Στην ΒΑ υποπεριοχή, παρατηρείται έλλειψη εγκαταστάσεων φωτισμού και απουσία αναλώσιμων υλικών στις περιπτώσεις που διαμορφώνονται φωτιστικές κολώνες. 

Η γενικότερη κατάσταση του δικτύου φωτισμού δημιουργεί μια εικόνα εγκατάλειψης που έχει άμεσο αποτέλεσμα την αύξηση της εγκληματικότητας και την υποβοήθηση της έκτασης. Η επαναλειτουργία του δικτύου φωτισμού είναι απαραίτητη. 

ΣΤ. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΥΠΟΔΟΜΕΣ 

Συνολική Εκτίμηση – Στρατηγικοί Στόχοι – Χρήσεις Γης 

Η παρουσία αστικών χώρων πρασίνου, και στην περίπτωση του κέντρου μεγάλων πόλεων, οδηγεί στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων και τη σύνδεση των επισκεπτών με το φυσικό περιβάλλον. Οι εστίες πρασίνου που διαμορφώνονται αναδεικνύουν τη βαρύτητα της σύνδεσης του φυσικού περιβάλλοντος με τον άνθρωπο και λειτουργούν ως πνοή ενδυνάμωσης της βλάστησης σε μια μεγάλη πυκνοκατοικημένης περιοχής, όπως ο Δήμος Αθηναίων. 

Ο Λόφος Στρέφη είναι ένας χώρος πρασίνου που βρίσκεται στην καρδιά της Αθήνας. Η θέση του καθιστά την ανάπλαση και την συντήρησή του άμεση προτεραιότητα. Τα οφέλη που προσφέρει στους κατοίκους και τους επισκέπτες καλύπτουν πολλές πτυχές της καθημερινότητάς τους. Τα περιβαλλοντικά οφέλη θα αναλυθούν ενδελεχώς στο Κεφάλαιο Η. Εκτιμώμενες Ωφέλειες. Επιγραμματικά μπορεί να αναφερθεί, η ρύθμιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και η μείωση της θερμοκρασίας σε καλοκαιρινές περιόδους έως και 5 βαθμούς Κελσίου. 

Ο Λόφος Στρέφη αποτελεί έναν χώρο συνάθροισης κατοίκων όλων των ηλικιών, ιδιαίτερα σε συγκεκριμένα σημεία όπως το θέατρο. Παρατηρείται καθημερινή επισκεψιμότητα με ενασχολήσεις όπως το περπάτημα και η άθληση, καθώς διαμορφώνονται εγκαταστάσεις όπως το γήπεδο καλαθοσφαίρισης και το αναψυκτήριο. 

Το Σχέδιο Ανάπτυξης Γραμμών Μετρό, και συγκεκριμένα η νέα γραμμή μετρό (Γραμμή 4) η οποία περιλαμβάνει το κέντρο της Αθήνας (Άλσος Βεΐκου-Ευαγγελισμός-Φάρος-Μαρούσι ) έχει σχεδιαστεί με τη δημιουργία σταθμού στα Εξάρχεια και στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας. Η Γραμμή 4 θα προσφέρει τη δυνατότητα συμπληρωματικ εξυπηρέτησης, επιτρέποντας τη διασύνδεση των πολιτών με το Λόφο Στρέφη, αυξάνοντας ενδεχομένως την επισκεψιμότητα σε καθημερινή βάση. 

Κύριος στόχος της διαχειριστικής μελέτης είναι η παρουσίαση της υπάρχουσας κατάστασης και η λήψη μέτρων για την βελτίωση και συντήρηση του χώρου με σκοπό την αύξηση της επισκεψιμότητας στην περιοχή, την ευαισθητοποίηση των πολιτών/επισκεπτών για περιβαλλοντικά θέματα, τη μείωση της παραβατικότητας που δημιουργεί αισθήματα φόβου στο εσωτερικό του Λόφου και τέλος την ανάδειξη ενός μεγάλου χώρου πρασίνου που βελτιώνει άμεσα την ποιότητα ζωής. 

Η ύπαρξη αστικού πρασίνου αναγνωρίζεται ως σημαντικός παράγοντας για την βελτίωση της ποιότητα ζωής των κατοίκων, δεδομένου ότι ασκεί σημαντική οικολογική και αισθητική επίδραση στον αστικό πληθυσμό. Οι χώροι πρασίνου και ιδιαίτερα οι μεγάλες εκτάσεις όπως η περίπτωση του Λόφου Στρέφη, επηρεάζει θετικά όλους τους τομείς και τις συνιστώσες της αστικής διαβίωσης. Στόχος είναι η διατήρηση της βιοποικιλότητας, η αύξηση του δείκτη της ποιότητας ζωής των πολιτών και η βελτίωση της ψυχικής και σωματικής υγείας των επισκεπτών. 

Έργα Άρδευσης - Ύδρευσης – Πυρόσβεσης 

Άρδευση 

Η βλάστηση που είναι εγκατεστημένη στο Λόφο είναι προϊόν τεχνητής παρέμβασης. Οι δενδροφυτεύσεις πραγματοποιήθηκαν βάσει του μεσογειακού τύπου βλάστησης που ενδείκνυται για την περιοχή. Καθώς ο μελετώμενος χώρος ανήκει στην ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης, τοποθετήθηκε φυτικό υλικό με ανθεκτικότητα σε έλλειψη νερού. 

Στο δίκτυο άρδευσης παρατηρούνται φθορές και βανδαλισμοί, γεγονός που το καθιστά μη λειτουργικό. Κρίνεται απαραίτητη η εκπόνηση τεχνικής μελέτης εκτίμησης του υπάρχοντος δικτύου άρδευσης και η διεξαγωγή μελέτης προς εγκατάσταση νέου δικτύου. Προτείνεται το δίκτυο να κατασκευαστεί υπογείως και να μελετηθεί η κατασκευή κοινού δικτύου σωληνώσεων για άρδευση και ύδρευση. 

Παρεμβάσεις οφείλουν να πραγματοποιηθούν σε σημεία που κρίνεται απαραίτητη η άρδευση της βλάστησης μετά από μελέτη εκτίμησης των αναγκών. Στην περίπτωση τοποθέτησης νέου φυτικού υλικού είναι απαραίτητη η πραγματοποίηση τεχνικής μελέτης εγκατάστασης συστημάτων άρδευσης λαμβάνοντας υπόψιν το είδος του φυτικού υλικού. 

Προτείνεται η εγκατάσταση αυτόματου συστήματος άρδευσης και η διεξαγωγή τεχνικής μελέτης προς εγκατάστασή του, με τον απαραίτητο εξοπλισμό (ηλεκτροβάνες κλπ). 

Ύδρευση 

Το σύστημα ύδρευσης πρέπει να μελετηθεί εκτενώς. Κρίνεται απαραίτητη η επαναλειτουργία των κρηνών με σκοπό την κάλυψη των αναγκών που προκύπτουν. Προτείνεται να διεξαχθεί μελέτη προς εκτίμηση των αναγκών και της εγκατάστασης κοινού δικτύου ύδρευσης - άρδευσης. Σημεία που οφείλει να τροφοδοτεί το δίκτυο είναι οι κρήνες, οι βρύσες, οι ποτίστρες και τα κτίρια. 

Πυρόσβεση 

Βασικό σημείο που χρήζει άμεσης παρέμβασης είναι το σύστημα πυρόσβεσης. Η λειτουργία του συστήματος πυρόσβεσης είναι απαραίτητη καθώς τους καλοκαιρινούς μήνες η πιθανότητα εκδήλωσης πυρκαγιάς είναι αυξημένη. Προτείνεται ο επανασχεδιασμό του συστήματος πυρασφάλειας και η εγκατάσταση των απαραίτητων πυροσβεστικών κρουνών εντός του Λόφου. Η κατασκευή δικτύου σωληνώσεων πυρόσβεσης, το οποίο θα διατρέχει όλη την έκταση του Στρέφη, κρίνεται ύψιστης σημασίας. Οι πυροσβεστικοί κρουνοί οφείλουν να εγκατασταθούν σε στρατηγικά σημεία εντός του Λόφου και σε όλες τις εισόδους. 

Όμβρια 

Καθώς ο Λόφος δεν διαθέτει δίκτυο απορροής ομβρίων, προτείνεται η εκπόνηση τεχνικής μελέτης για τη διαμόρφωση συνολικού ή τμηματικού δικτύου συλλογής βρόχινων υδάτων. Ιδιαίτερη έμφαση οφείλει να δοθεί στο σημείο της κορυφής με στόχο την αξιοποίηση των ομβρίων για την τροφοδοσία της βλάστησης με νερό, την μείωση των καταστροφών που δημιουργούνται στο δίκτυο μονοπατιών λόγω διάβρωσης και την αναδιαμόρφωση του φυσικού πλατώματος της κορυφής. Προτείνεται η δημιουργία όπου αυτή είναι εφικτή, ανοικτών καναλιών, μικρού βάθους, πλησίον του εγκιβωτισμού στο δίκτυο μονοπατιών. Στόχος θα είναι ο περιορισμός της ροής των ομβρίων και η σημειακή απορρόφησή τους από το έδαφος. Επίσης, για την αποφυγή γραμμών ρύσεως των υδάτων προτείνεται η τοποθέτηση κορμοτεμαχίων για την ανάσχεση των ομβρίων σε σημεία στα οποία είναι εφικτό. Βέλτιστη νοείται η διεξαγωγή μελέτης προς εκτίμηση της αξιοποίησης των ομβρίων ως τροφοδοσία της υπάρχουσας βλάστησης και οι σημειακές φυτεύσεις κατάλληλων ενδημικών ειδών ως πρόσθετο μέτρο για τη σταθεροποίηση των εδαφών. 

Αρχιτεκτονική Διαρρύθμιση του Χώρου 

Το δίκτυο μονοπατιών κρίνεται επαρκές για το μελετώμενο χώρο. Προτείνεται η συντήρηση των σημείων που παρουσιάζονται φθορές, η τοποθέτηση καθιστικών πάγκων στη ΒΑ περιοχή του χώρου  η επανατοποθέτηση νέων κάδων απορριμμάτων σε όλη την έκταση του Λόφου, η αποκατάσταση ή αναδόμηση των λιθόχτιστων τοιχίων και κλιμάκων με τις απαραίτητες συμπληρώσεις λίθων και αρμολογημάτων. Επίσης, προτείνεται η αποκατάσταση των πλακόστρωτων μονοπατιών και πλατωμάτων σε σημεία που παρουσιάζουν φθορές και συγκεκριμένα στο σημείο του υπαίθριου θεάτρου. Για τη διασφάλιση της ασφαλούς κίνησης των επισκεπτών στο σύνολο της έκτασης και την επικοινωνία των επιμέρους χώρων/πλατωμάτων, προτείνεται η συντήρηση του συνολικού δικτύου χωμάτινων μονοπατιών μέσω αποκατάστασης των τμημάτων που παρουσιάζουν διαβρώσεις με κατάλληλη διαμόρφωση απορροής ομβρίων. Συμπληρωματικά, προτείνεται η αναβάθμιση του υλικού διάστρωσης των φυσικών μονοπατιών για την ενίσχυση της προσβασιμότητας και τη βαθμιδωτή μείωση της εδαφικής κλίσης. 

Κατά τμήματα οφείλουν να εξεταστούν ως προς την αποτελεσματικότητά τους οι υφιστάμενες αντιστηρίξεις και να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα για την πλήρη άρση της επικινδυνότητας, όπως απόσπαση σαθρών τμημάτων, στερέωση και συγκράτηση εδαφών. 

Παρατίθενται προτάσεις για την μορφή των κάδων με υλικά φιλικά προς το περιβάλλον και αισθητική σύνδεση με το χώρο. Η εγκατάσταση κατάλληλης σήμανσης με πληροφορίες προσανατολισμού και κατευθύνσεων εντός του Λόφου, έχει βοηθητικό χαρακτήρα ενημέρωσης του επισκέπτη και βελτιώνει τη λειτουργικότητα του χώρου. 

Όλες οι παρεμβάσεις οφείλουν να έρχονται σε αρμονία με το φυσικό περιβάλλον και να μην επιβαρύνουν με τεχνητά στοιχεία το Λόφο. Η εκπόνηση μελέτης προς διερεύνηση κύριων διαδρομών για την περιήγηση του κοινού εσωτερικά του Λόφου, θα συμβάλει στην βελτίωση της εμπειρίας των επισκεπτών και την ευαισθητοποίησή τους για την αξία των χώρων πρασίνου εντός του πυκνοκατοικημένου αστικού ιστού. Στις κύριες διαδρομές προτείνεται να συμπεριληφθούν τα κυριότερα σημεία ενδιαφέροντος, όπως το πλάτωμα της κορυφής, το θέατρο, το γήπεδο καλαθοσφαίρισης κ.α.. 

Κτηριακές Εγκαταστάσεις – Άλλες Εγκαταστάσεις 

Οι υφιστάμενες κτηριακές εγκαταστάσεις έχουν καταγραφεί στο Κεφάλαιο Ε. Υφιστάμενες Υποδομές II Κτηριακές Εγκαταστάσεις. Οι υπάρχουσες εγκαταστάσεις καλύπτουν τις ανάγκες των επισκεπτών συνδυαστικά με τις παρεμβάσεις που θα προταθούν. 

Τα Κτήρια Α και Β, βάσει ΦΕΚ 626/Δ’/20-09-1991, έχουν αποχαρακτηριστεί από χώρους πρασίνου σε οικοδομήσιμους και συγκεκριμένα σε χώρους Δημοτικών Κυλικείων. Καθώς είναι διαμορφωμένα στο εσωτερικό του Λόφου, η εύρυθμη λειτουργία τους θα συμβάλει στην ανάδειξη του μελετώμενου χώρου. Μικρής εμβέλειας παρεμβάσεις για τη λειτουργία των κτηρίων ως δημοτικά αναψυκτήρια, όπως η αναβάθμιση και η συντήρηση των πλατωμάτων έμπροσθεν των κτηρίων, θεωρείται ικανή για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών χωρίς να αλλοιώνει τη φυσική εικόνα του χώρου. 

Το κτήριο Γ προτείνεται να αναδιαμορφωθεί ως αποθήκη για τη φύλαξη των απαραίτητων εργαλείων συντήρησης του Λόφου, συνδυαστικά με τη χρήση του ως φυλάκιο. Ως εναλλακτικό ενδεχόμενο, προτείνεται η διαμόρφωση χώρου υγιεινής εσωτερικά του Κτηρίου Γ, το οποίο θα καλύπτει τις ανάγκες των επισκεπτών. Προτείνεται η αποκατάσταση και αναβάθμιση της διαμόρφωσης του περιβάλλοντα χώρου. 

Προτείνεται η διερεύνηση εναλλακτικών για τη δημιουργία νέου κτηρίου, βάσει των προδιαγραφών που ορίζονται στο ΦΕΚ 2828/Β’/2015, το οποίο θα λειτουργεί ως δημόσιος χώρος υγιεινής και αποθήκης. 

Απαραίτητη για την αναδιαμόρφωση των κτηριακών εγκαταστάσεων είναι η διεξαγωγή αρχιτεκτονικής μελέτης. 

Οι μικρές υπαίθριες αθλητικές εγκαταστάσεις βάσει Π.Δ. 59/2018 επιτρέπονται εντός χώρων αστικού πρασίνου. Στην περίπτωση του μελετώμενου χώρου κρίνεται απαραίτητη η εκπόνηση τεχνικής μελέτης προς αδειοδότηση λειτουργίας του γηπέδου, βάσει των προδιαγραφών που ορίζονται από Ν.4479/2017 άρθ. 4 τροποποίηση του άρθρου 56Α του Ν.2725.1999. Βασικές εργασίες για την ασφάλεια των χρηστών του γηπέδου είναι η επανατοποθέτηση τάπητα, η επαναλειτουργία προβολέων, ο επανασχεδιασμός ή η συντήρηση της περίφραξης, η τοποθέτηση του απαραίτητου εξοπλισμού για τη λειτουργικότητα του χώρου. Προτείνεται η πραγματοποίηση μελέτης που θα ανταποκρίνεται στις τεχνικές προδιαγραφές ενός σύγχρονου γηπέδου, όπως έχουν τεθεί από τη Γενική Γραμματεία Αθλητισμού. Ιδιαίτερη μέριμνα κατά τη διεξαγωγή της μελέτης πρέπει να δοθεί στο γεγονός ότι το γήπεδο χρησιμοποιείται από επισκέπτες όλων των ηλικιακών ομάδων, όπως επίσης και η διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ του φυσικού περιβάλλοντος και των τεχνικών εγκαταστάσεων του γηπέδου. Το ανοιχτό γήπεδο καλαθοσφαίρισης γειτνιάζει με βράχο στον οποίο αποκαλύπτεται το μητρικό πέτρωμα, γεγονός που δημιουργεί προβλήματα ασφάλειας του γηπέδου. Προτείνεται η διεξαγωγή μελέτης για την εκτίμηση του γειτνιάζοντα χώρου και υλοποίησης των απαραίτητων μέτρων ασφαλείας. 

Η υφιστάμενη κατάσταση της παιδικής χαράς παρουσιάζει φθορές σε όλη την έκταση που την καθιστούν μη λειτουργική. Προτείνεται ο εκ νέου σχεδιασμός της παιδικής χαράς μέσω εκπόνησης μελέτης και προμήθειας νέου εξοπλισμού. Οι υποδομές της παιδικής χαράς πρέπει να πληρούν τις προδιαγραφές που ορίζονται βάσει ΦΕΚ Β’/931/2009. Τα υλικά που προτείνονται να χρησιμοποιηθούν είναι το ξύλο και υλικά φιλικά προς το περιβάλλον. Απαραίτητη κρίνεται η εγκατάσταση βρύσης, καθιστικών εντός ή περιμετρικά του χώρου της παιδικής χαράς και υποδομές κατάλληλου φωτισμού. Τα παιδιά που επισκέπτονται την παιδική χαρά πρέπει να έρχονται σε επαφή με το φυσικό περιβάλλον με ασφαλή τρόπο και σε προστατευμένο χώρο. Η εξοικείωση με το φυσικό περιβάλλον μπορεί να συνδυαστεί δημιουργικά μέσω της απόκτησης γνώσεων σχετικά με τη χλωρίδα και την πανίδα που βρίσκονται στο Λόφο. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω εγκεκριμένων ανά ηλικιακή ομάδα πάζλ ή άλλων εξοπλισμών εντός της παιδικής χαρά, προάγοντας τη βιωματική μάθηση. Κάποιες προτάσεις παρατίθενται στο Παράρτημα V. 

Το θέατρο, το οποίο βρίσκεται σε ένα από τα κεντρικά πλατώματα του Λόφου, είναι σε καλή κατάσταση. Οι παρεμβάσεις που προτείνονται είναι μικρής εμβέλειας, όπως σημειακές επιδιορθώσεις με χρήση υλικών κατασκευής όμοια με τα υφιστάμενα. Προτείνεται η διερεύνηση της αναγκαιότητας οριοθέτηση του χώρου. 

Προτείνεται επίσης η προμήθεια του απαραίτητου εξοπλισμού με καθιστικά, ποτίστρες και κάδους/καλάθια απορριμμάτων μετά από μελέτη προς εκτίμηση των αναγκών που δημιουργούνται. 

Περίφραξη 

Προτείνεται η εκπόνηση τεχνικής μελέτης που θα ορίζει με σαφήνεια τις αλλαγές που πρέπει να διεξαχθούν για τη διαμόρφωση περίφραξης ενιαίας μορφής. Οι περιφράξεις είτε περιμετρικά, είτε εντός του χώρου (παιδική χαρά, γήπεδο κλπ) οφείλουν να ελεγχθούν ως προς την αναγκαιότητα και αποτελεσματικότητά τους με σκοπό είτε να επισκευασθούν, είτε να αντικατασταθούν. Είναι αναγκαίο να πραγματοποιηθούν αλλαγές με κύριο στόχο την ασφάλεια εντός του Λόφου και τις ανάγκες που προκύπτουν σημειακά λόγω των αυξημένων εδαφικών κλίσεων. 

Σε μεγάλο μέρος της περιμέτρου, λόγω της μεγάλης κλίσης των πρανών, συνδυάζονται αναλημματικοί τοίχοι μεγάλου ύψους με διπλά πλέγματα συγκράτησης του εδάφους. Σε μικρό τμήμα εφαρμόζεται μέθοδος επάλληλων τοίχων αντιστήριξης και αντιστήριξης πρανούς με κορμοδεμάτια. Προτείνεται η διερεύνηση της επάρκειας και καταλληλότητας των αντιστηρίξεων και των τοιχίων συγκράτησης πρανών σε όλη την περίμετρο του Στρέφη, προκειμένου να είναι ασφαλής η κίνηση πεζών και οχημάτων στις περιμετρικές οδούς. Οι φθορές που παρατηρούνται σε κατασκευές συγκράτησης – ανάσχεσης καταπτώσεων στην περίφραξη του Λόφου, οφείλουν να ελεγχθούν, να συντηρηθούν και κατά περιπτώσεις να ενισχυθούν. Σε σημεία τα οποία δεν είναι λειτουργικά προτείνεται η διεξαγωγή μελέτης προς εκτίμηση της κατάστασης και διεξαγωγής έργων συγκράτησης των εδαφών. Συμπληρωματικά, η διερεύνηση για την ενίσχυση της φυτοκάλυψης ενδέχεται να βοηθήσει στην αποφυγή μελλοντικών φαινομένων διάβρωσης. 

Προτείνεται η διεξαγωγή μελέτης με στόχο την επανεγκατάσταση ή αναδιαμόρφωση της περίφραξης σε σημεία που παρατηρούνται φθορές για όλη την έκταση του Λόφου. Η συντήρηση των υφιστάμενων περιφράξεων όπου αυτή απαιτείται ή η αποκατάσταση αναλημματικών  τοιχίων περιμέτρου, θα συμβάλει στην ασφάλεια του χώρου. Η διαμόρφωση νέας περίφραξης, ενιαίας μορφής με υλικά φιλικά προς το περιβάλλον, θα προσδώσει μια νέα εικόνα διαχωρισμού του κοινόχρηστου χώρου αστικού πρασίνου εντός του πολεοδομικού ιστού. Επίσης, προτείνεται η εκτίμηση εναλλακτικών παρεμβάσεων για την ομαλή και ασφαλή ροή των επισκεπτών εντός του Λόφου. 

Προτείνεται η δημιουργία υποδομών με εμφανή αποσαφήνιση των κύριων εισόδων και των ανθρωποθυρίδων, με εξασφάλιση σημείων πρόσβασης για όλους του επισκέπτες. Η εγκατάσταση πινακίδων στις κύριες εισόδους, με την τοποθέτηση χάρτη του Λόφου, τα σημεία εισόδων και αποτύπωση των σημείων ενδιαφέροντος θα διευκολύνει την διέλευση των επισκεπτών στο χώρο, θα προάγει την ασφάλειας και τη λειτουργία του χώρου. Παρατίθενται προτάσεις για τη μορφή της περίφραξης (Παράρτημα VI) και το είδος των πινακίδων εισόδου. 

Φωτισμός 

Ο φωτισμός πρέπει να εστιάζει στην ασφάλεια των επισκεπτών κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στο Λόφο καθώς αυτό είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστεί εντός της περιοχής. Η ύπαρξη φωτισμού συνδυαστικά με την τοποθέτηση σημάνσεων στα επισκέψιμα τμήματά και σε τμήματα που κρίνονται επικίνδυνα είναι απαραίτητη καθώς βοηθά τους επισκέπτες κατά της νυχτερινές ώρες επίσκεψης εντός του Λόφου. Ειδική μέριμνα πρέπει να δοθεί στους χώρους που παρατηρείται αυξημένη επισκεψιμότητα, όπως η παιδική χαρά, το γήπεδο και το υπαίθριο θέατρο. Χωρίς να δημιουργούνται προβλήματα φωτορύπανση στη πανίδα και τη χλωρίδα του Λόφου. 

Η υφιστάμενη κατάσταση του δικτύου φωτισμού κρίνεται μη επαρκής, με τις περισσότερες κολώνες φωτισμού να βρίσκονται εκτός λειτουργίας. Κρίνεται απαραίτητη η σύνταξη ηλεκτρολογικής μελέτης με στόχο την επανεγκατάσταση του δικτύου φωτισμού, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω. Προτείνονται κολώνες φωτισμού σε διαφορετικά ύψη, ανάλογα με τις ανάγκες του σημείου. Στα μεγάλα πλατώματα προτείνεται να χρησιμοποιηθούν φωτιστικά μεγαλύτερου ύψους που να καλύπτουν τις ανάγκες των επισκεπτών, ενώ στα μονοπάτια χαμηλότερου. Η βέλτιστη λύση είναι η χρήση ηλιακών φωτιστικών καθώς παρουσιάζουν αυτονομία και η εγκατάσταση τους δεν απαιτεί υποδομή καναλιών διέλευσης καλωδίων. Στην κορυφή του Λόφου κρίνεται απαραίτητη η εγκατάσταση φωτισμού κυρίως για λόγους ασφάλειας. Παρουσιάζονται προτάσεις (Παράρτημα VIII). 

Σε περίπτωση που δεν είναι εφικτή η εγκατάσταση ηλιακών φωτιστικών κολώνων, προτείνεται η διεξαγωγή μελέτης για την κατασκευή νέου δικτύου καλωδιώσεων για τις ανάγκες του ηλεκτροφωτισμού. 

ΣΗΜΕΙΟ ΑΜΕΣΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΚΟΡΥΦΗ 

Η κορυφή του Λόφου είναι ένα από τα σημαντικότερα σημεία εντός της μελετώμενης έκτασης και χρήζει άμεσης παρέμβασης. Η διατήρηση της βραχώδους κορυφογραμμής με άρση της επικινδυνότητας και ανάσχεση της διάβρωσης είναι ύψιστης σημασίας. Η πορεία προς την κορυφή και κατά μήκος της κορυφογραμμής, προσφέρει μία σειρά διαφορετικών οπτικών φυγών προς την πόλη των Αθηνών, όπως τα Τουρκοβούνια, το Λυκαβηττό, την Ακρόπολη έως το λιμάνι του Πειραιά. Οι επεμβάσεις διαμόρφωσης στην περιοχή της κορυφογραμμής είναι σημαντικές για την ανάδειξη των τοπικών χαρακτηριστικών και την ενίσχυση της πολιτιστικής ταυτότητας των Αθηνών. Η ανάδειξη της κορυφογραμμής, όπως έχει διαμορφωθεί ως αποτέλεσμα της λατόμευσής του, αποτελεί έργο μεγάλης σημασίας για την ανάδειξη του τοπίου. 

Το κυριότερο πρόβλημα που δημιουργείται είναι η έλλειψη ασφάλειας καθώς το μονοπάτι που συνδέεται με την υπόλοιπη περιοχή έχει υποστεί διαβρώσεις και καθιστά την πρόσβαση επικίνδυνη. Η επικινδυνότητα του σημείου εκτείνεται σε όλο το μήκος του μονοπατιού. Η έντονη διάβρωση του σημείου έχει φέρει στην επιφάνεια μεταλλικό σωλήνα μεγάλης διαμέτρου, το οποίο δυσχεραίνει περισσότερο τη διάβαση των επισκεπτών. Οι παρεμβάσεις πρέπει να γίνουν άμεσα, καθώς ο κίνδυνος της έντονης διάβρωσης αυξάνεται συνεχώς, επομένως κρίνεται επιτακτική η επί του θέματος διεξαγωγή μελέτης. 

Προτείνεται διαπλάτυνση του μονοπατιού της κορυφής με τις κατάλληλες υποδομές για τη μείωση του φαινομένου εδαφικής διάβρωσης. Οφείλει να πραγματοποιηθεί κατάλληλη οριοθέτηση, αντιστήριξη στα κατάντη, διαμόρφωση νέου ρείθρου, κατάλληλος εγκιβωτισμός με στόχο την ενίσχυση της προσβασιμότητας. Η δημιουργία κατάλληλου προστατευτικού κιγκλιδώματος (χειρολισθήρα) κατά μήκος του μονοπατιού, το οποίο προτείνεται να κατασκευαστεί από υλικά φιλικά προς το περιβάλλον έχει στόχο την προστασία και την ασφάλεια των επισκεπτών. Η τοποθέτηση κατάλληλων φωτιστικών κολώνων θα συμβάλλει στο αίσθημα ασφάλειας των επισκεπτών. 

Συνδυαστικά, οφείλει να πραγματοποιηθεί αναβάθμιση και αποκατάσταση των μονοπατιών πρόσβασης στο πλάτωμα της κορυφής. Πιο συγκεκριμένα, προτείνεται η αποκατάσταση των εδαφικών διαβρώσεων, η δημιουργία αναβαθμών, εγκιβωτισμού και διάστρωση με νέο υλικό σε σημεία που απαιτείται στο κεντρικό χωμάτινο μονοπάτι πρόσβασης στην κορυφή. 

Στο σημείο του φυσικού πλατώματος, κάτω από το μονοπάτι της κορυφογραμμής, προτείνεται η αποκατάσταση ή επέκταση του περιμετρικού λιθόκτιστου τοιχίου συνδυαστικά με τις κατάλληλες επιχωματώσεις, διατηρώντας τις πέτρινες κλίμακες. Επίσης προτείνεται η αποκατάσταση των δύο μονοπατιών-κλιμάκων πρόσβασης στο πλάτωμα της κορυφής. Μετά την ολοκλήρωση των προτεινόμενων επιχωματώσεων προτείνεται φύτευση με κατάλληλα είδη σε αρμονία με τα υπάρχοντα. 

Η αναβάθμιση των υφιστάμενων σημείων στάσης στην έκταση του φυσικού διάκενου της κορυφής, είναι απαραίτητη για λόγους ασφάλειας και απόλαυσης των οπτικών φυγών που προσφέρονται από το προνομιακό αυτό σημείο. Η διαμόρφωση μικρού χώρου στάσης στην κορυφή, οφείλει να έρχεται σε συμφωνία με τον περιβάλλοντα χώρο και να μην διαταράσσεται η αρμονία του οικοσυστήματος. Συμπληρωματικά, η διεξαγωγή μελέτης αξιολόγησης για τη δημιουργία νέου καθιστικού χώρου στο δυτικό τμήμα του φυσικού πλατώματος, ενδέχεται να συνεισφέρει στην ενίσχυση της ασφάλειας των επισκεπτών που ήδη αξιοποιούν το συγκεκριμένο σημείο. 

Τα έργα αυτά έχουν στόχο την ασφάλεια του επισκέπτη, την μείωση των διαβρώσεων, την αρμονική σύνδεση με το χώρο και την ανάδειξη των σημείων θέασης που διαμορφώνονται. Με αυτόν τον τρόπο πραγματοποιείται η αναδιαμόρφωση του φυσικού πλατώματος στο υψηλότερο σημείο του Λόφου, προσφέροντας τη δυνατότητα συνάθροισης των επισκεπτών στο σημαντικότερο σημείο θέασης του Στρέφη. Επιπλέον προτείνεται η διερεύνηση για την τοποθέτηση ξύλινων διαμορφώσεων καθιστικού στη Νοτιοδυτική πλευρά του νέου πλατώματος.   

Η. ΕΚΤΙΜΩΜΕΝΕΣ ΩΦΕΛΕΙΕΣ 

Η ύπαρξη χώρων πρασίνου στον αστικό ιστό θεωρείται δομικό στοιχείο που επηρεάζει με άμεσο και έμμεσο τρόπο τις συνθήκες ζωής των πολιτών. Εστίες πρασίνου βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των κατοίκων, όπως επίσης και των πολιτών που το προσπερνούν καθημερινά. Κρίνεται απαραίτητος ο σχεδιασμός και η διαμόρφωση ελεύθερων χώρων πρασίνου σε αστικές εκτάσεις, καθώς αποτελεί σημαντικό στοιχείο για την αισθητική και οικολογική βελτίωση των πόλεων. Μεγάλα αστικά κέντρα όπως η Αθήνα, έχουν ανάγκη την αξιοποίηση και διατήρηση χώρων πρασίνου, ποικίλων μεγεθών. Η παρουσία του φυσικού περιβάλλοντος σε πυκνοκατοικημένα αστικά κέντρα παρέχει τη δυνατότητα επαφής του ανθρώπου με τη φύση. Η διαμόρφωση δικτύων πρασίνου δημιουργεί συνοχή εντός των πόλεων και αμβλύνει τις ωφέλειες που απορρέουν από αυτό. 

Ο Λόφος Στρέφη, ο οποίος τοποθετείται σε κεντρικό σημείο της Αθήνας, έχει θετικές επιδράσεις σε ευρύ κοινό. Πέραν των πολιτών που διαμένουν στην περιοχή, βρίσκονται πολλές υπηρεσίες και καταστημάτων σε μικρές αποστάσεις, κάτι που αυξάνει τον αριθμό των επισκεπτών που δίνεται να έχει. Η σωστή διαχείριση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος στον χώρο, αποσκοπεί στην μείωση του φαινομένου της παραβατικότητας που δημιουργείται στην περιοχή. 

Οι θετικές ωφέλειες που προσφέρει ο σχεδιασμός ενός δικτύου πρασίνου σε αστικά κέντρα διακρίνονται σε περιβαλλοντικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. 

Πιο συγκεκριμένα, ως περιβαλλοντικές ωφέλειες νοούνται : 

Η ύπαρξη βλάστησης σε αστικά κέντρα που συμβάλει στο φιλτράρισμα της ατμόσφαιρας. 

Μείωση της θερμοκρασίας έως και 5 °C κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. 

Σημείο στο οποίο θα μπορούσαν να εμφανιστούν ενδημικά είδη βλάστησης καθώς σε μικρή απόσταση βρίσκεται ο Λυκαβηττός που παρουσιάζει αυξημένη βιοποικιλότητα.
Σημείο που θα μπορούσε να φιλοξενήσει είδη πανίδας, κυρίως πτηνά, τα οποία διέρχονται με κατευθύνσεις από τον Λυκαβηττό στο Αττικό Άλσος και το Πεδίον του Άρεως. 

Περιορισμός της ατμοσφαιρικής ρύπανσης λόγω της παρουσίας ζώνης πρασίνου. Ο περιορισμός αέριων ρύπων όπως οξείδια C, N και S που είναι οι βασικοί ρύποι που διαμορφώνονται στα πολεοδομικά συγκροτήματα έως 45% (McPhersonetal., 1999). Έχει αποδειχθεί ότι ακόμα και μικρές επιφάνειες πρασίνου μπορούν να διαμορφώσουν ρεύματα αέρα με σκοπό την εξουδετέρωση του φράγματος θερμοκρασιακής αναστροφής. Το φαινόμενο αυτό, το οποίο είναι μια φυσική διαδικασίας, συμβάλει στη βελτίωση του οξυγόνου στις πόλεις. 

Παροχή αντιανεμικής προστασίας. Η βλάστηση συνδυαστικά με τις υψομετρικές διακυμάνσεις που διαμορφώνονται στην περιοχή μελέτης, λειτουργούν ως εμπόδιο και συμβάλουν στη μείωση της ταχύτητας του ανέμου. 

Αποφυγή πλημμυρικών φαινομένων. Η δενδρώδης βλάστηση συνδυαστικά με το έδαφος της περιοχής, έχουν τη δυνατότητα να συγκρατήσουν και να απορροφήσουν τα όμβρια ύδατα.
Μείωση της έντασης του θορύβου εντός της πόλης, γεγονός που συμβάλει στην βελτίωση των συνθηκών ζωής των πολιτών και τη διαβίωση της πανίδας του οικοσυστήματος. 

Ως Κοινωνικές ωφέλειες νοούνται : 

Η ύπαρξη χώρων αστικού πρασίνου προσφέρει τη δυνατότητα συνάθροισης πολιτών, με δραστηριότητες αναψυχής, όλων των κοινωνικών συνόλων χωρίς διακρίσεις. 

Διαμόρφωση διακριτών οικοσυστημάτων φυσικού περιβάλλοντος που δημιουργεί άμεσα την αίσθηση της διαφοροποίησης από τον πυκνοκατοικημένο αστικό ιστό.
Οι χώροι πρασίνου ποικίλων μεγεθών, δημιουργούν την αίσθηση διαφυγής από την πιεστική ζωή σε μια πόλη όπως η Αθήνα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση δίνεται η επιλογή στους πολίτες να ξεφύγουν για μικρό χρονικό διάστημα της καθημερινότητας τους από την ηχητική και οπτική σύγχυση της πόλης. Ενέργεια που συμβάλει στην βελτίωση της ποιότητας ζωής εντός του αστικού ιστού. 

Η δυνατότητα επαφής των πολιτών με το φυσικό περιβάλλον. Εκπαιδευτικές δραστηριότητες που δημιουργούν οικολογική συνείδηση σε όλες τις ηλικιακές ομάδες.
Βελτίωση της αισθητικής αντίληψης των πολιτών και δυνατότητα δημιουργίας αρμονικών συνδέσεων μεταξύ φυσικού περιβάλλοντος και ανθρώπου. 

Διεξαγωγή εκδηλώσεων πολιτιστικού χαρακτήρα, και ιδιαίτερα στην περίπτωση του Λόφου Στρέφη, καθώς βρίσκεται διαμορφωμένο θέατρο στο εσωτερικό του.
Δυνατότητα διεξαγωγής αθλητικών δραστηριοτήτων καθώς διαμορφώνεται γηπέδου καλαθοσφαίρισης, είτε ατομικά παρέχονται μονοπάτια με αυξημένες εδαφικές κλίσεις για απαιτητικούς επισκέπτες. 

Δημιουργία και διεξαγωγή δράσεων με συμμετοχή πολιτών διαφορετικών κοινωνικών ομάδων με σκοπό τη δημιουργία οικολογικής συνείδησης.
Μέσω της παρουσίας παιδικής χαράς στο εσωτερικό του Λόφου, παρέχεται η συμπληρωματική διαμόρφωση εκπαιδευτικού υλικού για άτομα μικρότερων ηλικιών που συμβάλει στην ευαισθητοποίηση των παιδιών για το φυσικό περιβάλλον. 

Σύγχρονες έρευνες έχουν αποδείξει ότι η παρουσία πρασίνου στην καθημερινότητα των πολιτών συμβάλει στην ανάπτυξη και βελτίωση της ψυχικής υγείας. 

Ως Οικονομικές ωφέλειες νοούνται : 

Η αύξηση της αξίας της ακίνητης περιουσίας στην περιοχή πλησίον του Λόφου Στρέφη, συνδυαστικά με την αναβάθμιση της συνολικής περιοχής των Εξαρχείων.
Η αξιοποίηση του χώρου πρασίνου συμβάλει στην αστική ανάπτυξη και την βελτίωση του επιπέδου ζωής των πολιτών στο αστικό κέντρο. 

Η αξιοποίηση του δικτύου πρασίνου για την ανάπτυξη του αστικού τουρισμού.
Τα έμμεσα οφέλη που δημιουργούνται από τις προαναφερθέντες Περιβαλλοντικές και Κοινωνικές ωφέλειες. 

Προτείνεται διεξαγωγή μελέτης φέρουσας ικανότητας καθώς η δημιουργία σταθμών μετρό σε σημεία πλησίον του Λόφου θα συμβάλλουν στην αύξηση της επισκεψιμότητας 

ΔΙΚΤΥΟ ΠΡΑΣΙΝΟΥ 

Ο σχεδιασμός και η διαχείριση των αστικών χώρων πρασίνου είναι ένα αντικείμενο που απασχολεί σε μεγάλο βαθμό τους πολίτες, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια. Οι ωφέλειες που δύναται να προσφέρει είναι ευεργετικές για τους κατοίκους της περιοχής, των γειτονικών περιοχών και των επισκεπτών. Οι χώροι πρασίνου στο παρελθόν ήταν συνυφασμένοι με τα πάρκα, τα άλση και τους κήπους. Η εικόνα αυτή έχει αρχίσει να διαφοροποιείται καθώς η ανάγκη για διεύρυνση χώρων πρασίνου εντός των αστικών κέντρων γίνεται επιτακτική. Ο σχεδιασμός πράσινων διαδρομών που συνδέουν τους παραδοσιακούς χώρους πρασίνου εντός του αστικού ιστού και η σύνδεση αστικών και περιαστικών χώρων αλλάζει άμεσα την όψη των πόλεων. Η δημιουργία πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων που ενώνουν πλατείες και πάρκα με σημεία ενδιαφέροντος μπορούν να προσφέρουν στους πολίτες την δυνατότητα εύκολης μετακίνησης. 

Η ευρύτερη περιοχή του κέντρου της Αθήνας έχει τη δυνατότητα να συνδεθεί με αρκετά οικολογικά δίκτυα. Οι χώροι πρασίνου συμβάλλουν στην διατήρηση της βιοποικιλότητας των οικοσυστημάτων, την αποφυγή εξαφάνισης ειδών, τη σύνδεση ενδιαιτημάτων, τη διευκόλυνση επικοινωνίας και μετακίνησης βιοτικών και αβιοτικών πληθυσμών (Jongman & Pungetti 2004). Τα οικολογικά δίκτυα μπορούν να αναπτυχθούν συνδυαστικά με τα δίκτυα αναψυχής. Αυτή η κατηγοριοποίηση των πράσινων δικτύων συμπεριλαμβάνει τα πάρκα, τις πλατείες και τις διαδρομές που τα ενώνουν. Η λειτουργία τους μπορεί να προσφέρει σημαντικά οφέλη και να μετατρέψει το κέντρο της Αθήνας σε ένα αναβαθμισμένο πλέγμα πρασίνου, προσφέροντας πολλές δυνατότητες για άθληση και ψυχαγωγία. 

Η περιοχή μελέτης καθώς βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας έχει τη δυνατότητα να ενταχθεί σε οικολογικό δίκτυο και σε δίκτυο αναψυχής. Η αναγκαιότητα να διατελέσει ο Λόφος σημείο διατήρησης της βιοποικιλότητας και να συμβάλει στη σύνδεση ενδιαιτημάτων κρίνεται πολύ σημαντική διότι είναι ένας από τους ελάχιστους χώρους πρασίνου έκτασης 50 στρεμμάτων στο κέντρο της πόλης. Η ένταξή του σε δίκτυο αναψυχής, έχει ευεργετικές ωφέλειες για τους κατοίκους της περιοχής και τους επισκέπτες του χώρου. Η ένταξη του Λόφου στα δίκτυα πρασίνου μπορεί να επιτευχθεί εύκολα καθώς βρίσκεται δίπλα στο Πεδίον του Άρεως και το Λόφο Λυκαβηττού. Οι μεγαλύτερης έκτασης χώροι πρασίνου που περιβάλλουν τον Λόφο, συμπληρωματικά με μικρότερους κοινόχρηστους χώρους όπως η πλατεία Εξαρχείων, το Αρχαιολογικό Μουσείο, το πάρκο Ναυαρίνο και ιδιωτικούς χώρους όπως πυλωτές πολυκατοικιών και ταρατσόκηποι συμβάλουν στην επέκταση των δικτύων πρασίνου. 

Το άρθρο 16 του Ν. 2508/97 εξασφαλίζει τη συντήρηση των μεγάλων κοινόχρηστων χώρων που εντάσσονται σε δίκτυο πρασίνου και έχουν δημοτική ή συνοικιακή εμβέλεια. Παρόμοιες κατευθύνσεις δίνονται στο ΡΣΑ Αθήνας / Αττικής 2021 (Ν. 4277/2014 – ΦΕΚ 156/Α/1-8-2014). Ο σχεδιασμός των δικτύων πρασίνου έχει τη δυνατότητα να επιφέρει σημαντικά οφέλη καθώς μπορεί να αξιοποιηθεί από κατοίκους της πόλης και τουρίστες που επισκέπτονται την Αθήνα. 

Θ. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ 

Για την εύρυθμη αξιοποίηση του Λόφου χρειάζεται να εφαρμοστούν βασικοί κανονισμοί λειτουργίας. Σε πολλά σημεία της μελέτης έχει γίνει αναφορά ότι το βασικότερο πρόβλημα που εντοπίζεται εντός του Λόφου είναι η επικινδυνότητα συγκεκριμένων σημείων. Τα διοικητικά και διαχειριστικά μέτρα μπορούν να εξαλείψουν τα φαινόμενα παραβατικότητας που δημιουργούνται. 

Τα μέτρα που προτείνεται να ληφθούν συμπεριλαμβάνονται παρεμβάσεις σε ρυθμιστικό επίπεδο. Οι ώρες προσέλευσης και αποχώρησης των επισκεπτών μπορούν να αναγράφονται σε πινακίδες στις δύο κύριες εισόδους. Κρίνεται ευεργετικό να εφαρμοστεί το συγκεκριμένο μέτρο καθώς σε πολλά τμήματα του Λόφου παρουσιάζονται επικίνδυνα σημεία λόγω γεωμορφολογίας και διακύμανσης υψομέτρου. 

Στο πλαίσιο των διοικητικών και διαχειριστικών μέτρων άπτονται οι παρεμβάσεις που αφορούν τη λειτουργία και τη συντήρηση του Λόφου. Οι βασικοί στόχοι αποσκοπούν στη βελτίωση της καθαριότητας, τη φροντίδα της βλάστησης και τη διαχείριση των χώρων στο εσωτερικό του. Τα προαναφερθέντα μπορούν να εξασφαλιστούν μετά από την πρόσληψη προσωπικού. Το προσωπικό αυτό προτείνεται να αποτελείται από φύλακες, καθαριστές, κηπουρούς και εργατοτεχνίτες για την κάλυψη των αναγκών που προκύπτουν. 

Η πρόσληψη προσωπικού με την ιδιότητα του φύλακα θα αποσκοπεί στην προστασία του χώρου και τυχόν ερωτήσεις από τους επισκέπτες. Οι κηπουροί προτείνεται να αναλαμβάνουν τα θέματα που αφορούν την συντήρηση της βλάστησης. Και το τεχνικό προσωπικό προτείνεται να ασχολείται με προβλήματα όπως ηλεκτρολογικές ή υδραυλικές βλάβες.