Richard Wolff: Δημοκρατία στην εργασία (αναδημοσίευση)

Από εφημερίδα Δράση (http://efimeridadrasi.blogspot.gr)

Πρόσφατα ένα νέο website «βγήκε» στο διαδίκτυο, το Democracy at work. Σκοπός του είναι η προώθηση της ιδέας της αυτοδιεύθυνσης των επιχειρήσεων από τους ίδιους τους εργαζόμενους (Workers’ Self-Directed Enterprises, ή WSDE ). Στο site αναπτύσσεται η φιλοσοφία της «Δημοκρατίας στην Εργασία» (Democracy at Work ή DAW), με τη δημιουργία μιας νέας οικονομικής δομής στο εσωτερικό κάθε επιχείρησης, ενώ παρουσιάζονται τα πλεονεκτήματα αυτού του είδους δημοκρατικής οργάνωσης της οικονομίας έναντι του καπιταλισμού. Επίσης παρουσιάζονται διάφορα υπαρκτά παραδείγματα αυτοδιαχειριζόμενων & συνεταιριστικών επιχειρήσεων.

Η ιδέα της οικονομικής δημοκρατίας, η οποία αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση μιας γνήσιας πολιτικής δημοκρατίας (αλλά και το αντίστροφο), κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος και στη Ελλάδα.

Η μετατροπή των επιχειρήσεων που κλείνουν σε αυτοδιαχειριζόμενες από ανέργους επιχειρήσεις, δεν θα αποτελούσε μόνο μια αρχική, απλή, και εφικτή λύση για την επίλυση των άμεσων προβλημάτων επιβίωσης για χιλιάδες ανθρώπους, αλλά από την άλλη θα δημιουργούσε και μια νέα κουλτούρα στην ελληνική κοινωνία. Η συνεργασία, η σύνδεση του ατομικού με το κοινό συμφέρον, αλλά και η συνευθύνη για τις κοινές αποφάσεις, ο έλεγχος και η κοινή διαχείριση των αποτελεσμάτων τη εργασίας, όλα αυτά θα αντιπαρατίθενται στην ατομική, ανταγωνιστική, εχθρική για τις ανάγκες της πλειοψηφίας των ανθρώπων καπιταλιστική κοινωνία, η οποία μάλιστα σήμερα μας οδηγεί στην καταστροφή.

Το ίδιο υποστηρίζει και ο Omadeon στο τελευταίο του ποστάρισμα Σοσιαλισμός (κατά τον Τέκι Τσαν) + Democracy At Work (νέο site του Richard Wolff) , όπου με αφορμή το πολύ ενδιαφέρον 11ο μέρος της τεχνικής του Techie Chan, θίγει το ζήτημα της διάδοσης και εφαρμογής ανάλογων «πειραμάτων» και στην Ελλάδα.

Μεταφράσαμε και παραθέτουμε παρακάτω ορισμένες ερωτήσεις αναγνωστών και απαντήσεις του R. Wolff που υπάρχουν στο νέο site, που πιστεύουμε ότι αποσαφηνίζουν διάφορα ζητήματα θεωρίας και πολιτικής, που εμάς τουλάχιστον μα απασχολούν.

Έχετε δηλώσει στην εκπομπή σας ότι το να χαρακτηρίσουμε την τρέχουσα κρίση ως οικονομική είναι λάθος, και ότι πρόκειται για μια κρίση που πλήττει τον καπιταλισμό στο σύνολό του. Όμως ενώ οι τράπεζες αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα, με τις μεγαλύτερες από αυτές να βλέπουν τα κέρδη τους να καταρρέουν, την ίδια στιγμή βλέπουμε τα κέρδη των εταιριών να σημειώνουν ρεκόρ τριετίας. Η AP ανέφερε πρόσφατα ότι αυτό είναι απίθανο να συνεχιστεί. Πιστεύετε πως αυτή η κατάσταση μπορεί να διατηρηθεί ή βλέπετε μια στροφή στο μέλλον, και πώς όλα αυτά συνδέονται με το μαρξιστικό επιχείρημα ότι υπάρχει πάντοτε μια τάση μείωσης του ποσοστού κέρδους;

Απάντηση: Όσον αφορά τα εταιρικά κέρδη, πήγαν καλά κατά τη διάρκεια της κρίσης που ξεκίνησε το 2007-2008 για διάφορους λόγους: (1), λόγω των επενδύσεων σε τεχνολογίες πληροφορικής, κλπ., η παραγωγικότητα (παραγόμενα προϊόντα ανά εργαζόμενο) συνέχισε να αυξάνεται, τη στιγμή που οι πραγματικοί μισθοί (τα χρήματα που καταβάλλονται στους εργαζόμενους) είτε μειωθήκαν είτε παρέμειναν στάσιμοι. (2) Οι εταιρείες μείωσαν το εργατικό δυναμικό τους, πιέζοντας παράλληλα τους υπόλοιπους εργαζόμενους να αναπληρώσουν τα κενά κάνοντας ορισμένες από τις εργασίες των απολυθέντων χωρίς αύξηση των αμοιβών τους (όσοι παρέμειναν, φοβούμενοι να μην απολυθούν εκτελούσαν τις πρόσθετες εργασίες). (3) Τα χρήματα που δόθηκαν ως κρατικά κίνητρα στις μεγάλες εταιρείες, υποτίθεται πως θα «διαχέονταν» σε όλους τους άλλους, κάτι που ποτέ δεν συνέβη (αντιθέτως χρησιμοποιήθηκαν για την αύξηση των εταιρικών εσόδων και κερδών), (4) καθώς η αγοραστική δύναμη των Αμερικανών πολιτών μειώθηκε (εξαιτίας των 1 και 2 ανωτέρω), οι αμερικανικές εταιρείες έστρεψαν την προσοχή τους προς άλλες, πιο επικερδείς αγορές (Ευρώπη, Ασία, κλπ.) και τα πήγαν αρκετά καλά μέχρι το 2012, όταν η ύφεση χτύπησε και σε αυτές τις περιοχές.

Για τους παραπάνω λόγους, τα εταιρικά κέρδη αυξήθηκαν τη στιγμή που η θέση των εργαζομένων επιδεινώθηκε, αλλά σε τελική ανάλυση το τελευταίο υπονομεύει πάντα το πρώτο. Πολλή λίγη σημασία δίνουν (εάν δίνουν και καθόλου) σε αυτό το ιστορικό μάθημα οι θιασώτες του καπιταλισμού και οι οπαδοί της θεωρίας της «αποκατάστασης» των καπιταλιστικών κρίσεων μέσω της οικονομικής θεωρίας της «διάχυσης του πλούτου από τα πάνω».

Όσον αφορά το επιχείρημα του Μαρξ για την «πτωτική τάση του μέσου ποσοστού κέρδους» (TRPF) – Κεφάλαιο, Τόμος 3, κεφάλαια 13-15, αν θυμάμαι καλά – ο Μαρξ εξηγεί ότι η αυτή τάση είναι ακριβώς αυτό: κάτι το οποίο “τείνει” να συμβεί, εκτός εάν και έως ότου αντίθετες σε αυτή την τάση δυνάμεις, ή και αντίθετης κατεύθυνσης τάσεις υπονομεύσουν την TRPF.

Οι λόγοι (1) και (4) που ανέφερα παραπάνω, αντιπροσωπεύουν μερικές από τις αντιφάσεις και τις αντίθετες τάσεις που εξουδετέρωσαν την TRPF για ένα σύντομο χρονικό διάστημα όταν και τα κέρδη αυξήθηκαν. Καθώς η ευρωπαϊκή κρίση επιμένει και παρασέρνει την ήδη εξασθενημένη από την κρίση παγκόσμια οικονομία σε μεγαλύτερη ύφεση – μετά από μια ατελή και αδύναμη ανάκαμψη για λίγους μήνες πριν από τον Απρίλιο του 2012 – η TRPF επιβεβαιώνεται ξανά.

Η ουσία του Μαρξικού επιχειρήματος χάνεται αν οι αναγνώστες μετατρέψουν αυτό που αποκαλεί «τάση» σε κάτι απόλυτο, που πρέπει πάντοτε να συμβαίνει. Τα συγκεκριμένα κεφάλαια στον τρίτο τόμο του Κεφαλαίου τιτλοφορούνται Τάση, Αντιφάσεις στην τάση και Αντίρροπες Τάσεις, ακριβώς για να αποφευχθεί η ερμηνεία ότι ο Μαρξ περιγράφει κάτι που θα πάντοτε συμβαίνει.

Επισκεφθήκατε πρόσφατα την βασκική εταιρία Mondragon, μία από τις δέκα μεγαλύτερες στην Ισπανία, η οποία ανήκει στους εργαζόμενους της, με περιουσιακά στοιχεία ύψους περίπου 40 δις ευρώ. Είναι δυνατόν, στις παρούσες συνθήκες, να «εφαρμοστεί» μια συνειδητή αντικαπιταλιστική εναλλακτική λύση σε παγκόσμιο επίπεδο;

Απάντηση: Απολύτως. Ο Βασικός λαός έδειξε ότι μπορεί να γίνει, ότι οι συνεταιρισμοί μπορούν να ανταγωνιστούν με επιτυχία τις καπιταλιστικές εταιρείες, ότι οι αυτοδιευθυνόμενες από τους εργαζομένους εταιρείες μπορούν να ευδοκιμήσουν και να αναπτυχθούν. Στην “Mondragon Corporation” οι εργαζόμενοι είναι που συλλογικά προσλαμβάνουν και απολύουν τα διευθυντικά στελέχη και τον διευθύνοντα σύμβουλο και όχι το αντίστροφο, και ως εκ τούτου η ζωή και η εργασία είναι εκεί αρκετά διαφορετικά από το καπιταλιστικό πρότυπο που ισχύει στον υπόλοιπο κόσμο.

Εμπνευσμένο από το διάσημο κίνημα που εμφανίστηκε στην Αμερική, το τελευταίο βιβλίο σας φέρει ένα συμβολικό όνομα: “Occupy theEconomy: Challenging Capitalism”. Πώς αντιλαμβάνεστε θεωρητικά, αυτή την «κατοχή της οικονομίας» και ποιες μεθόδους μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να πετύχουμε αυτήν την «κατάληψη»;

Απάντηση: Το να «καταλάβουμε την οικονομία» σημαίνει να αλλάξουμε την ηγεσία και την κατεύθυνση των επιχειρήσεων που παράγουν τα αγαθά και τις υπηρεσίες από τα οποία εξαρτιόμαστε όλοι. Οι αποφάσεις των καπιταλιστικών διοικητικών συμβούλιων και των μεγαλομετόχων στις καπιταλιστικές επιχειρήσεις είναι αυτές που δημιούργησαν την καπιταλιστική κρίση που ζούμε.

Η λύση ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ μια αλλαγή στην κυβέρνηση και στη λήψη των αποφάσεων. Αυτό δεν δούλεψε στο παρελθόν και δεν πρόκειται να δουλέψει και τώρα. Η αλλαγή που απαιτείται τώρα είναι να μετατρέψουμε τις καπιταλιστικές επιχειρήσεις σε συνεταιριστικές, όπου οι ίδιοι οι εργαζόμενοι συλλογικά θα λειτουργούν ως το διοικητικό συμβούλιο της επιχείρησης. Με αυτόν τον τρόπο, ο λαός για πρώτη φορά θα αποκτήσει τον άμεσο έλεγχο της παραγωγικής βάσης της κοινωνίας.

Η πραγματική οικονομική δημοκρατία στο εσωτερικό της κάθε επιχείρησης μπορεί να αποτελέσει το απαραίτητο αντίβαρο στην υπερβολική εξουσία που συγκεντρώνεται στο Κράτος.

Ο νέος σοσιαλισμός του 21ο αιώνα θα πρέπει να μάθει από τα λάθη του παρελθόντος και να δημιουργήσει ένα τέτοιο αντίβαρο, «καταλαμβάνοντας» την οικονομία με αυτό τον τρόπο.

Το κίνημα του Occupy Wall Street αποτέλεσε ένα σημαντικό πρώτο βήμα για την δημιουργία ενός νέου μαζικού κινήματος, που θα έχει την δύναμη να αμφισβητήσει ριζικά τον καπιταλισμό στις ΗΠΑ. Γι’ αυτό το λόγο υπήρξε τόσο σημαντικό.

Ποιο είναι το χειρότερο δυνατό σενάριο που πιστεύετε ότι μπορεί να συμβεί αν συνεχίσουμε προς αυτήν την πολιτική και οικονομική κατεύθυνση;

Απάντηση: Τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι η οικονομία των ΗΠΑ επιβραδύνεται ξανά, καθώς οι ευρωπαϊκή, η ιαπωνική και η κινέζικη οικονομία συνεχίζουν να φθίνουν. Το σενάριο γίνεται πλέον πολύ άσχημο. Βρισκόμαστε στη δεύτερη χειρότερη καπιταλιστική κατάρρευση εδώ και έναν αιώνα. Είναι πλέον όλο και πιο πιθανό να οδεύουμε σε μια νέα Μεγάλη Ύφεση. Δυσλειτουργικές κυβερνήσεις, που αποσκοπούν στην προστασία των επιχειρήσεων και των πλουσίων και που επιβάλλουν λιτότητα στις μάζες, κάνουν τα πράγματα χειρότερα. Όλα αυτά αποτελούν το χειρότερο συνδυασμό παγκόσμιων οικονομικών συνθηκών που έχω δει στη ζωή μου ως επαγγελματίας οικονομολόγος.

Ποια είναι η γνώμη σας για την πραγματική αιτία της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης;

Απάντηση: Η κρίση προέκυψε από τον τρόπο με τον οποίο εταιρείες (τόσο οι τράπεζες όσο και οι μη πιστωτικές εταιρίες) αλληλεπίδρασαν με τους εργαζομένους και τους καταναλωτές και τον τρόπο με τον οποίο εταιρείες, οι εργαζόμενοι και οι καταναλωτές αλληλεπίδρασαν με τις κυβερνήσεις. Σε κανέναν από αυτούς δεν πρέπει «να επιρρίψουμε την ευθύνη”, εφόσον όλοι τους συμπεριφέρθηκαν σύμφωνα με τις ανταμοιβές και τις τιμωρίες που το δοσμένο οικονομικό σύστημα επιβάλλει. Επομένως, η κύρια αιτία της κρίσης είναι το οικονομικό σύστημα: ο καπιταλισμός. Το πρόβλημα είναι ότι για πολλά χρόνια ήταν εκτός μόδας ή ακόμα και επικίνδυνη η αμφισβήτηση, πόσο μάλλον η κριτική του ίδιου του συστήματος. Ο καπιταλισμός, όπως αδιάκοπα μας έλεγαν, ήταν το πιο αποδοτικό και βέλτιστο – το καλύτερο δυνατό σύστημα – και ούτω καθεξής. Η μόνη κριτική που επιτρεπόταν ήταν αυτή του ενός ή του άλλου οικονομικού παράγοντα. Έτσι, κάποιοι οικονομικοί παράγοντες χαρακτηριστήκαν “άπληστοι”, άλλοι “απερίσκεπτοι” και ούτω καθεξής. Ωστόσο, όπως και σε όλα τα προηγούμενα οικονομικά συστήματα (π.χ., τη δουλεία ή τη φεουδαρχία), έτσι και στον καπιταλισμό υπάρχει η εποχή της ανάπτυξης και της ευημερίας και στη συνέχεια έρχεται η εποχή της παρακμής. Το πραγματικό και βασικό ερώτημα για τον κόσμο σήμερα είναι το εξής: Ο καπιταλισμός έφτασε στην κορύφωσή του; βρισκόμαστε τώρα στην καθοδική φάση του καπιταλισμού, ο οποίος είναι πλέον ολοένα και λιγότερο σε θέση να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των λαών;

Σήμερα, εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι είναι άνεργοι και ψάχνουν δουλειά. Οι οικονομολόγοι εκτιμούν ότι το 20-30% της ικανότητάς μας να παράγουμε (μηχανήματα, εργαλεία, εργοστάσια, καταστήματα και χώροι γραφείων), αδρανεί παροπλισμένο, γεμίζοντας σκουριά και σκόνη. Ωστόσο, η παγκόσμια φτώχεια θα μπορούσε να εξαλειφθεί από την παραγωγή που θα προέκυπτε, εάν τοποθετούσαμε τους ανθρώπους που αναζητούν εργασία, σε αυτές τις παροπλισμένες βιομηχανικές μονάδες. Όμως είναι το ίδιο καπιταλιστικό σύστημα που οδηγείται από το κίνητρο του κέρδους, αυτό που αποτυγχάνει να παράγει τον πλούτο που χρειαζόμαστε και είμαστε ικανοί να παράγουμε. Ο καπιταλισμός ευθύνεται για την αδυναμία μας να βρούμε την κατάλληλη ισορροπία ανθρώπου και φύσης, που δεν θα καταστρέφει και τα δύο. Η οικονομική κρίση αποτελεί πρόβλημα του συστήματος. Η κρίση είναι πάνω απ ‘όλα μια κρίση του καπιταλισμού.

Πιστεύετε ότι ένας πραγματικός αγώνας για τη δημοκρατία θα μπορούσε τώρα να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης εναντίον των παλαιών κυβερνήσεων; Θα μπορούσε ένα κίνημα για ένα πανευρωπαϊκό δημοψήφισμα για την πραγματική δημοκρατία, να κινητοποιήσει τους Ευρωπαίους; Μήπως πρέπει επικεντρωθούμε στην οργάνωση μια νέας ευρωπαϊκής συνταγματικής σύμβασης; Θα υπάρξουν απειλές ενάντια σε μια τέτοια επιδίωξη;

Απάντηση: Μερικώς, συμφωνώ μαζί σας. Το παραδοσιακό καπιταλιστικό σύστημα στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική βρίσκεται σε μια μακρά, επικίνδυνη περίοδο παρακμής. Οι κορυφαίες καπιταλιστικές εταιρίες (εδώ και πολλά χρόνια) έχουν κάνει δύο βασικές επιλογές που συνέβαλαν σε αυτήν την παρακμή: (1) έχουν μεταφέρει την παραγωγή τους σε νέες περιοχές στην Ασία και αλλού, αυξάνοντας τα κέρδη τους με την καταβολή χαμηλότερων μισθών κα άλλων επιχειρηματικών δαπανών, και (2) επαναπροσδιόρισαν την προώθηση των πωλήσεων τους στους δύο τομείς όπου παρατηρείται αύξηση της ζήτησης στην παγκόσμια οικονομία σήμερα: (α) στα αυξανόμενα υψηλά εισοδηματικά στρωματά της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής και (β) στους μαζικά αναπτυσσόμενους τομείς στην Ασία και όπου αλλού η παραγωγή έχει μετακινηθεί. Το γεγονός αυτό δημιουργεί μια ολοένα και βαθύτερη διαίρεση μέσα στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, μεταξύ μιας μειονότητας των οποίων τα εισοδήματα αυξάνονται με την αύξηση των εταιρικών κερδών και της πλειονότητας, των οποίων τα εισοδήματα μειώνονται με τη συρρίκνωση της αγοράς εργασίας, τη στασιμότητα ή την πτώση των πραγματικών μισθών, την αύξηση των χρεών, και την συρρίκνωση της κρατικής πρόνοιας. Η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση που ξέσπασε το 2008 επέτεινε αυτή την βαθειά διαίρεση. Το σημείο στο οποίο εν μέρει διαφωνώ είναι ότι αντιλαμβάνεστε το πρόβλημα με όρους πολιτικής- και όχι με όρους πολιτικής οικονομίας, που ανταποκρίνονται καλύτερα στην κρίση. Φυσικά, στις κοινωνίες όπου το χάσμα μεταξύ του κεφαλαίου και εργασίας μεγαλώνει, το κεφαλαίο θα χρειαστεί περισσότερο αυταρχική κρατική εξουσία για να αντιμετωπίσει την κατάσταση.

Καθώς οι δυτικές κυβερνήσεις εισπράττουν λιγότερους φόρους (εφόσον οι εταιρείες πληρώνουν τους φόρους τους αλλού ,ενώ χρησιμοποιούν τα διευρυμένα κέρδη τους για να ελέγξουν όλο και περισσότερο τις κυβερνητικές πολιτικές στη Δύση) για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση προχωρούν στην απόλυση εργαζομένων, τη μείωση των συντάξεων, και τη συρρίκνωση των υπηρεσιών. Οι λαοί τους αντιστέκονται. Το κράτος μετατρέπεται σε δύναμη που στρέφεται ενάντια στη μάζα των ίδιων των πολιτών της. Οι δράσεις των δυτικών κυβερνήσεων εναντίον των «τρομοκρατών» στο εξωτερικό, αποτελούν αψιμαχίες των οποίων τα μαθήματα μπορούν και θα χρησιμοποιηθούν στο εσωτερικό, κατά την επικείμενη εσωτερική αντίσταση που θα εγερθεί λόγω της επιδείνωσης της κρίσης.

Έτσι δημιουργείται ένα πολιτικό ζήτημα, ένα ζήτημα «κράτος-εναντίον των πολιτών», αλλά αυτό αποτελεί μόνο ένα μέρος του προβλήματος. Η δημοκρατία είναι στα χείλη όλων, διότι η ελλιπής δημοκρατία που είχαμε – ως επί το πλείστον περισσότερο τυπική παρά πραγματική – χάνεται κάτω από το βολικό σύνθημα του ατελείωτου πολέμου κατά της «τρομοκρατίας». Αυτό είναι το δίδαγμα από την “Patriot Act” στις ΗΠΑ. Ωστόσο, οι πραγματικοί λόγοι για τους οποίους η δημοκρατία διαβρώνεται, είναι οι βασικές τάσεις που δημιουργούνται από τις αποφάσεις των μεγάλων εταιριών για την αντιμετώπιση των οικονομικών τους προβλημάτων, τις κινήσεις τους για την εξασφάλιση περισσοτέρων κερδών, μεγαλύτερων μεριδίων αγοράς, κλπ.

Επομένως, το πρόβλημα είναι ο καπιταλισμός ως οικονομικό σύστημα, αυτό είναι το θέμα. Αν τα κινήματα για μεγαλύτερη δημοκρατία δεν συνδυαστούν με τις αλλαγές στο οικονομικό σύστημα, τότε είτε (α) αυτά τα κινήματα θα αποτύχουν, ή (β) θα πετύχουν κάποιες προσωρινές δημοκρατικές κατακτήσεις, οι οποίες θα αμφισβητηθούν και στη συνέχεια θα καταργηθούν από ένα εταιρικό καπιταλισμό, ο οποίος δεν μπορεί και δεν επιθυμεί να ζήσει με οποιαδήποτε δημοκρατία, η οποία δυσχεραίνει τις προσπάθειές του να επιτύχει τους στόχους του.

Συμπέρασμα: Όσο οι επιχειρήσεις – οι θεσμοί οι οποίοι παράγουν τα αγαθά και τις υπηρεσίες τις οποίες όλοι έχουμε ανάγκη – είναι οργανωμένες με τον παραδοσιακό καπιταλιστικό τρόπο, η παρακμή που ζούμε θα συνεχιστεί. Όσο η μάζα των ανθρώπων παράγει πλεονάσματα (κέρδη) τα οποία ιδιοποιούνται μικρές ομάδες ανθρώπων (τα εταιρικά διοικητικά συμβούλια και τους μεγαλομετόχους), οι οποίες μπορούν στη συνέχεια να διανείμουν αυτά τα πλεονάσματα/κέρδη, η παρακμή θα συνεχιστεί. Αυτά τα διοικητικά συμβούλια και οι μεγαλομέτοχοι διανέμουν τα πλεονάσματα /κέρδη τους με σκοπό (1) να μεταφέρουν την παραγωγή και διακίνηση των εμπορευμάτων τους στο εξωτερικό, (2) να εξαγοράσουν τους πολιτικούς, τα κόμματα και τις κυβερνήσεις για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους, και (3) να καθοδηγήσουν το δημόσιο διάλογο μέσω του ελέγχου των ΜΜΕ, των διαφόρων ιδρυμάτων τους και των μηχανισμών δημοσίων σχέσεων που διαθέτουν. Από τα παραπάνω συμπεράσματα, απορρέει και η λύση: (1) οι επιχειρήσεις πρέπει να αναδιοργανωθούν έτσι ώστε σε κάθε μία από αυτές, συλλογικά οι εργαζόμενοι να αντικαταστήσουν τα παραδοσιακά καπιταλιστικά διοικητικά συμβούλια και τους μεγαλομετόχους, (2) οι εργαζόμενοι-ως-επίσης και – συλλογικοί διευθυντές πρέπει στο εξής να λαμβάνουν όλες τις βασικές αποφάσεις σχετικά με τη διανομή και τη χρήση των πλεονασμάτων/κερδών που η εργασία τους παράγει, (3) οι αποφάσεις των εργαζομένων πρέπει να λαμβάνονται μαζί με τις αποφάσεις των κατοίκων των κοινοτήτων στο τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, (4) η λήψη των αποφάσεων στο εργασιακό επίπεδο, όπως και η διαδικασία λήψης αποφάσεων σε επίπεδο κοινότητας πρέπει να λαμβάνει χώρα δημοκρατικά. Η κάθε πλευρά πρέπει να έχει το δικαίωμα βέτο έναντι της άλλης έτσι ώστε να τονιστεί η αλληλεξάρτηση των αποφάσεών τους. Ο εκδημοκρατισμός της εργασίας και ως εκ τούτου και της οικονομίας αποτελεί την προϋπόθεση για τον πραγματικό εκδημοκρατισμό της πολιτικής. Ένας λόγος που ο υπαρκτός σοσιαλισμός απέτυχε, ήταν επειδή στηρίχθηκε στην εθνικοποίηση των μέσων παραγωγής και τον κεντρικό οικονομικό σχεδιασμό, χωρίς τον ταυτόχρονο εκδημοκρατισμό της εργασίας όπως περιγράφηκε παραπάνω.

Αν οι ίδιοι οι εργαζόμενοι διεύθυναν τις επιχειρήσεις τους τις τελευταίες δεκαετίες στις ΗΠΑ και τη δυτική Ευρώπη, θα είχαμε πολύ μικρότερη μετακίνηση επιχειρήσεων στο εξωτερικό, πολύ μικρότερο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών, πολύ μικρότερη συρρίκνωση των δημοσίων υπηρεσιών κλπ. Εάν οι εργαζόμενοι διεύθυναν τις δικές τους επιχειρήσεις στις χώρες του «υπαρκτού σοσιαλισμού», τότε οι κοινωνίες τους θα είχαν πραγματοποιήσει τους δεδηλωμένους στόχους τους, αντί να αποκλίνουν από αυτούς μέχρι να καταρρεύσουν.

Η πάλη για τη δημοκρατία και τον «σοσιαλισμό» χωρίς την ταυτόχρονη, ολοκληρωμένη πάλη για τη μεταμόρφωση της οικονομικής δομής στους χώρους εργασίας – για παράδειγμα, με τον τρόπο που συνοψίζεται παραπάνω – δεν θα είναι τίποτα άλλο παρά η επανάληψη των αποτυχημένων προσπαθειών όλων εκείνων που αγωνίστηκαν από το 1789 για Ελευθερία Ισότητα, Αδελφοσύνη. Έντιμοι άνθρωποι έχουν από τότε αναρωτηθεί (όπως έκανε και ο Μαρξ) γιατί ο καπιταλισμός δεν ήταν ποτέ σε θέση να υλοποιήσει τα συνθήματα που ισχυριζόταν ότι υποστήριζε. Ένα βασικό πρόβλημα ήταν η θεμελιώδης καπιταλιστική και αντιδημοκρατική διαίρεση ανάμεσα στη μάζα των εργαζομένων που παρήγαγαν τα πλεονάσματα/κέρδη και των μειοψηφιών (είτε πρόκειται για τους ιδιωτικούς εκπροσώπους των μετόχων είτε για τους επίσημους εκπρόσωπους του κρατικού μηχανισμού) που τα ιδιοποιούνται και αποφασίζουν για τις κοινωνικές τους χρήσεις. Καθώς ο καπιταλισμός απομακρύνεται πλέον ολοένα και πιο μακριά από την υλοποίηση τηςΕλευθερίας,Ισότητας και Αδελφοσύνης, είναι καιρός να κατανοήσουμε ότι η αλλαγή της οικονομικής δομής στους χώρους εργασίας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος οποιασδήποτε πραγματικής και βιώσιμης λύσης.

Μπορούν οι εργατικοί συνεταιρισμοί, ενδεχομένως, να αποτελέσουν το θεμέλιο για το σοσιαλισμό, δεδομένου ότι οι πιο σύγχρονες ιστορικές προσπάθειες, όπως τα Ισραηλινά κιμπούτς είτε απέτυχαν ή είτε μετεξελίχθηκαν σε καπιταλιστικές επιχειρήσεις; Η ιδέα θα μπορούσε να ονομαστεί ουτοπική.

Απάντηση: δεν έχω πρόβλημα να κατηγορηθώ ως ουτοπικός. Η αριστερά θα μπορούσε να γίνει λίγο περισσότερο ουτοπική, δεδομένου ότι το μεγαλύτερο μέρος του σημαντικού της “οράματος” “αποστραγγίστηκε” από το μεγαλύτερο μέρος της οργανωμένης αριστεράς. Η κριτική του Ένγκελς στον ουτοπικό σοσιαλισμό ουδέποτε είχε την πρόθεση να εξαλείψει την ουτοπία από το σοσιαλισμό. Η κριτική του στόχευε στον υπερτονισμό της «επιστημονικότητας» του σοσιαλισμού, προκειμένου να οδηγηθεί σε αυτό που πίστευε (και συμφωνώ μαζί του) ότι θα αποτελούσε μια καλύτερη ισορροπία της έννοιας. Αυτός ακριβώς είναι και ο δικός μου στόχος, προς την αντίθετη όμως κατεύθυνση.

Έχετε πιθανώς δίκιο πως πρέπει να γίνω πιο προσεκτικός ώστε να μην γίνεται η παρανόηση ότι η πρόταση μου για τις αυτοδιευθυνόμενες συλλογικά από τους εργαζόμενους παραγωγικές επιχειρήσεις/συνεταιρισμοί, αποτελεί «την μία και μοναδική» απάντηση (αυτό που αποκαλείται και «το θεμέλιο για το σοσιαλισμό»). Συμφωνώ ότι χωρίς άλλες αλλαγές – για παράδειγμα, την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, το σχεδιασμό, κλπ. – τέτοιοι συνεταιρισμοί από μόνοι τους θα μετατραπούν σε καπιταλιστικές επιχειρήσεις, όπως λίγο – πολύ περιγράψατε και για τα κιμπούτς. Όμως από την άλλη, ισχύει επίσης το αντίστροφο. Χωρίς την κολεκτιβοποίηση των επιχειρήσεων στη βάση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας – και αυτό δεν επιτυγχάνεται εγκαθιστώντας κρατικούς αξιωματούχους / κομισάριους στη θέση των ιδιωτικών καπιταλιστικών διοικητικών συμβουλίων – η κοινωνικοποίηση της ιδιοκτησίας και ο κεντρικός σχεδιασμός θα μετατραπούν σε καπιταλισμό, όπως συνέβη στην ΕΣΣΔ κλπ.

Αυτό το οποίο έλλειψε από τα σοσιαλιστικά πειράματα – παρά τις πολλές επιτυχίες τους, τις οποίες αναγνωρίζω και επικροτώ – είναι ο συνδυασμός των σοσιαλιστικών αλλαγών στο μακρο-οικονομικό επίπεδο, με τις αλλαγές στο μικρο- οικονομικό επίπεδο στην κατεύθυνση που τονίζω παραπάνω.

Γιατί εμείς, οι Αμερικανοί έχουμε σημαντικά λιγότερες διαδηλώσεις από ότι έχουν στην Ευρώπη, όπως στη Γαλλία ή στην Ελλάδα;

Απάντηση: Λοιπόν, η αλήθεια είναι ότι, όπως το βλέπω εγώ, βρισκόμαστε στην αρχή μιας σοβαρής, μακροχρόνιας πτώσης του βιοτικού επιπέδου της εργατικής τάξης των ΗΠΑ, εκτός εάν αυτή βρει κάποιο τρόπο ώστε να μετατραπεί σε μια οργανωμένη πολιτική δύναμη. Και μέρος αυτής της διαδικασίας είναι μι εκπαίδευση και οργάνωση, που να είναι ικανή να αναιρέσει την ιδεολογική δουλειά που έχει γίνει στον αμερικανικό λαό – και τους έχει κάνει ιδιαίτερα καχύποπτους απέναντι στη συλλογική δράση και τις πολιτικές οργανώσεις και συχνά ανίκανους να κατανοήσουν τη δική τους κατάσταση με κοινωνικούς και πολιτικούς όρους.

Έτσι, το συμπέρασμά στο οποίο οδηγήθηκα ήταν να κάνω ό, τι μπορώ για να παρέχω πληροφορίες και αναλύσεις που διαφορετικά θα έλειπαν. Αυτό ακριβώς κάνουν και πολλοί άλλοι στις ΗΠΑ. Ανάλυση και οργάνωση. Δεν έχουμε την αναλυτική αριστερή παράδοση των Γάλλων, ενώ μας λείπει επίσης η πολύ ισχυρότερη συνδικαλιστική τους δύναμη, όπως και οι αριστερές πολιτικές και κοινωνικές οργανώσεις, έτσι ώστε να μην είμαστε ακόμα έτοιμοι να προχωρήσουμε σε ανάλογες ενέργειες με τις δικές τους. Θα πρέπει να ξεκινήσουμε από προγενέστερο στάδιο. Όμως, ποιες άλλες επιλογές υπάρχουν; Πραγματικά δεν υπάρχει καμιά ατομική διαφυγή από μια κοινωνική κρίση, όπως ακριβώς είναι μια αυταπόδεικτη αλήθεια ότι δεν μπορούμε να λύσουμε μια κοινωνική κρίση με ατομικές λύσεις … αυτά τα σκληρά μαθήματα, οι Αμερικανοί πολίτες ή θα τα μάθουν στην πράξη ή θα τα αποδεχτούν.

Πώς οι μεγάλες επιχειρήσεις, με ανειδίκευτους και ανεκπαίδευτους εργάτες, θα μπορούσαν να λειτουργήσουν στην πράξη σε ένα δημοκρατικό σοσιαλιστικό σύστημα; Αυτοί οι εργαζόμενοι θα λαμβάνουν αποφάσεις δημοκρατικά, αλλά ίσως να μην μπορούν να κατανοήσουν τη λειτουργία του συνόλου της επιχείρησης και ως εκ τούτου να λαμβάνουν αποφάσεις που να βλάπτουν την επιχείρηση. Αν μάλιστα έχουν την πλειοψηφία, αυτό θα μπορούσε να κάνει την κατάσταση ακόμη πιο επικίνδυνη. Αυτό δεν αποτελεί ένα πρόβλημα;

Απάντηση: Θα αποτελούσε αναμφισβήτητα μια σημαντική κοινωνική αλλαγή, η μετάβαση από την παραδοσιακή, από πάνω προς τα κάτω, ιεραρχική καπιταλιστική οργάνωση της εταιρικής επιχείρησης, σε ένα πολύ διαφορετικό μοντέλο όπου οι εργαζόμενοι λειτουργούν δημοκρατικά, αποτελώντας οι ίδιοι το διοικητικό συμβούλιο της επιχείρησής τους. Όπως συμβαίνει σε όλες τις κοινωνικές αλλαγές τέτοιου μεγέθους, θα χρειαστεί να γίνουν όλων των ειδών οι προσαρμογές, κατά τη διάρκεια της μετάβασης. Το ίδιο ίσχυσε και κατά την κοινωνική μετάβαση από την μοναρχία στην κοινοβουλευτική δημοκρατία στην Ευρώπη, στη διάρκεια της μετάβασης από τη σκλαβιά στην ελεύθερη εργασία στις νότιες Πολιτείες των ΗΠΑ, και ούτω καθεξής. Στην περίπτωση που αναφέρεις, θα πρέπει να υπάρξει εκπαίδευση και κατάρτιση των εργαζομένων, ώστε να μπορούν να διενεργούν σωστά τα νέα καθήκοντά τους ως διευθυντές παράλληλα με τα παραδοσιακά καθήκοντα τους ως μισθωμένων εργατών. Σήμερα, μια μικρή μειοψηφία των πολιτών εκπαιδεύονται σε κολέγια και σχολές διοίκησης επιχειρήσεων, ώστε να γίνουν διευθυντές των καπιταλιστικών επιχειρήσεων. Στο νέο σύστημα, η πλειοψηφία θα πρέπει να λαμβάνει παρόμοια εκπαίδευση. Ακριβώς όπως στο παρελθόν, μόνο μια μικρή μειοψηφία των ανθρώπων φοιτούσε στα σχολεία – την εποχή που κυβερνούσαν οι βασιλιάδες – έτσι και τώρα διεκδικούμε δημόσια εκπαίδευση για όλους, σε αυτό που μας αρέσει να αποκαλούμε ως ένα δημοκρατικό πολιτικό σύστημα. Λοιπόν, η προτεινόμενη μετάβαση σε ένα δημοκρατικό οικονομικό σύστημα στο εσωτερικό κάθε επιχείρησης, μπορεί και θα απαιτήσει ανάλογη εκπαίδευση και προετοιμασία για όλους.

Η μαζική δημόσια εκπαίδευση και προετοιμασία άξιζε τον κόπο να στηριχθεί, γιατί στήριξε με τη σειρά της την πολιτική δημοκρατία. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι η παράλληλη εκπαίδευση και η προετοιμασία θα αξίζει τον κόπο να στηριχθεί, στηρίζοντας με τη σειρά της την οικονομική δημοκρατία.

Αν είχαμε ένα σύστημα όπου οι επιχειρήσεις θα διευθύνονται από τους ίδιους τους εργαζόμενους, με ποιον τρόπο θα προωθούσαμε τις καινοτομίες, αν δεν ανταμείβαμε τα άτομα που κάνουν αυτές τις ανακαλύψεις με μεγάλα βραβεία;

Απάντηση: Και σήμερα και παλαιότερα έχουν γίνει σημαντικά βήματα προόδου – σε μέσα παραγωγής καθώς και σε νέα προϊόντα και υπηρεσίες – από ανθρώπους που θέλουν να κερδίσουν πολλά χρήματα και καθοδηγούνται από αυτόν τον στόχο. Έχουν υπάρξει επίσης σημαντικές ανακαλύψεις από ανθρώπους που στηρίχθηκαν στα δικά τους χρήματα ή στα χρήματα των πλούσιων φίλων και συνεργατών τους. Δεν θα είχαμε ορισμένες από αυτές τις ανακαλύψεις χωρίς πλούσιους ανθρώπους και χωρίς πλούσια ανταμοιβή για τις καινοτομίες.

Όμως οι καινοτομίες δεν συντελούνται μόνο με αυτόν τον τρόπο. Ας υποθέσουμε ότι όλα τα είδη της κοινωνικής αναγνώρισης – βραβεία, δημόσιες τιμητικές διακρίσεις, οι ευκαιρίες που παρέχονται για περαιτέρω καινοτομίες, κ.λπ. – παρέχονται στους καινοτόμους. Θα υπάρξουν ερευνητές που θα ανταποκριθούν σ ‘αυτές. Επιτρέψτε μου να σας δώσω ένα πραγματικό παγκόσμιο παράδειγμα, ενός διαφορετικού τρόπου οργάνωσης της καινοτομίας σε μια οικονομία όπου κυριαρχούν οι αυτο-διευθυνόμενες από τους εργαζόμενους επιχειρήσεις. Έμαθα γι’αυτό όταν επισκέφτηκα την Mondragon Corporation στην Ισπανία, το Μάιο του 2012. Πρόκειται για μια πολύ δυναμική, τεχνολογικά προηγμένη εταιρεία με 85.000 μέλη-εργαζόμενους – ανθρώπους που εργάζονται και παράλληλα διευθύνουν συλλογικά τις πολλές διαφορετικές επιχειρήσεις που απαρτίζουν τον Mondragon Corporation. Καθεμιά από αυτές τις αυτοδιευθυνόμενες επιχειρήσεις συμβάλλει με ένα μικρό ποσό των καθαρών εσόδων της σε ένα ταμείο – το οποίο διαχειρίζεται από τη συλλογικότητα των εργαζομένων – για τη στήριξη της καινοτομίας. Το ταμείο παρέχει κεφάλαια για την έρευνα, την δημιουργία και την εισαγωγή στην παραγωγή των νέων καινοτομιών από δημιουργικούς ερευνητές – και ναι, θα μπορούσε επίσης να παρέχει κάποια άμεση προσωπική ανταμοιβή στους καινοτόμους. Αυτός είναι ένα δημοκρατικός τρόπος παροχής υποστήριξης στην καινοτομία. Έχει σίγουρα λειτουργήσει καλά για την εταιρία Mondragon.

Και αν χρειαζόμαστε περισσότερες αποδείξεις, έχω έτοιμο ένα σχέδιο: (1) ας οργανώσουμε ένα σημαντικό τομέα της οικονομίας των ΗΠΑ με αυτο-διευθυνόμενες από τους εργαζόμενους επιχειρήσεις (ίσως παρέχοντας αυτές τις θέσεις εργασίας σε όσους είναι σήμερα άνεργοι, επειδή οι καπιταλιστές εργοδότες δεν τους προσλαμβάνουν) και (2) στη συνέχεια ας συγκρίνουμε το πόσο καλά θα λειτουργήσουν για τη στήριξη των καινοτομιών στις γραμμές παραγωγής τους. Μετά από μερικά χρόνια μπορούμε να κάνουμε κάποιες συγκρίσεις και να δούμε ποιες ενέργειες ή ποιοι συνδυασμοί ενεργειών λειτουργούν καλύτερα για την ενθάρρυνση, παρακίνηση και ανταμοιβή της καινοτομίας. Εμείς, οι οπαδοί των WSDEs (Workers’ Self-DirectedEnterprises ) θα καλοσωρίζαμε έναν τέτοιο ανταγωνισμό, αλλά αμφιβάλλουμε εάν πολλές καπιταλιστικές επιχειρήσεις θα έκαναν το ίδιο.

Πηγή: Πολιτικές Ψηφίδες και eagainst.com