Η αριστερά, το παρελθόν και η ήττα (αναδημοσίευση)

Του Θωμά Τσαλαπάτη

Κι ἤθελε ἀκόμη πολὺ φῶς νὰ ξημερώσει. Ὅμως ἐγὼ

Δὲν παραδέχτηκα τὴν ἧττα. Ἔβλεπα τώρα

Πόσα κρυμμένα τιμαλφῆ ἔπρεπε νὰ σώσω

Πόσες φωλιὲς νεροῦ νὰ συντηρήσω μέσα στὶς φλόγες.

Μιλᾶτε, δείχνετε πληγὲς ἀλλόφρονες στοὺς δρόμους

Τὸν πανικὸ ποὺ στραγγαλίζει τὴν καρδιά σας σὰ σημαία

Καρφώσατε σ᾿ ἐξῶστες, μὲ σπουδὴ φορτώσατε τὸ ἐμπόρευμα

Ἡ πρόγνωσίς σας ἀσφαλής: Θὰ πέσει ἡ πόλις.

Ἐκεῖ, προσεχτικά, σὲ μιὰ γωνιά, μαζεύω μὲ τάξη,

Φράζω μὲ σύνεση τὸ τελευταῖο μου φυλάκιο

Κρεμῶ κομμένα χέρια στοὺς τοίχους, στολίζω

Μὲ τὰ κομμένα κρανία τὰ παράθυρα, πλέκω

Μὲ κομμένα μαλλιὰ τὸ δίχτυ μου καὶ περιμένω.

Ὄρθιος καὶ μόνος σὰν καὶ πρῶτα περιμένω.

Μανώλης Αναγνωστάκης

Τόσο συχνά τα τελευταία χρόνια το παρελθόν χρησιμοποιήθηκε ως ένα πρόχειρο ερμηνευτικό εργαλείο. Πυκνή σε γεγονότα κάθε είδους, η πρόσφατη ελληνική ιστορία προσέφερε παραλληλισμούς σε κάθε κατάσταση του παρόντος μας. Ο Τσολάκογλου, η Μικρασιατική καταστροφή, η πτώχευση, τα Ιουλιανά έπαψαν να είναι απλά γεγονότα και ονόματα, έγιναν κώδικες ερμηνείας, παραλληλίες απόλυτες, εγχειρίδια βοηθείας στο να κατανοήσουμε το ξαφνικό παρόν μας. Κωδικοποιημένα ιστορικά γεγονότα χωρίς αποχρώσεις ή αντίλογο, κομμάτια της ιστορίας με το ιστορικό τους βάθος να απέχει, περιοριζόμενα στη μία και μόνη τρέχουσα άποψη με όρους δημοσίου λόγου και όχι επιστημονικής τεκμηρίωσης.

Σίγουρα η συγκεκριμένη πτυχή του δημοσίου λόγου, όπως αυτός καθιερώθηκε τα χρόνια της κρίσης, είναι μία από τις λιγότερο προβληματικές. Είναι άλλωστε κατανοητό πως στην πιο ρευστή εποχή κάποιος ψάχνει βράχους για να κρατηθεί, βεβαιότητες μέσα στην τρικυμία. Ειπωμένο με τρόπο απόλυτα καταφατικό, το παρελθόν προσέφερε την ασφάλεια της οικειότητας, τη σιγουριά του κοινού τόπου, τη βεβαιότητα του ήδη βιωμένου.

To ρευστό έγινε αχαρτογράφητο

Ανάμεσα σε εμάς και την περίοδο χρήσης αυτής της ρητορικής, όμως, μεσολάβησε ένα γεγονός που δεν έβρισκε παρόμοιο, ούτε στην ελληνική, ούτε στην ευρωπαϊκή ιστορία. Και αυτό είναι η εκλογική νίκη της αριστεράς. Το ρευστό έγινε πια αχαρτογράφητο και οι τρόποι με τους οποίους αντιλαμβανόμασταν το παρόν έμοιαζαν πως μπορούσαν να ταυτιστούν με τον τρόπο που το διαμορφώναμε. Έστω για λίγο, έστω σαν αίσθηση ενός γεγονότος που πλησιάζει, η δημιουργία έμοιαζε να συνορεύει με την αντίληψη. Μια τέτοια αίσθηση όμως κόπηκε απότομα.

Από την ανάταση του δημοψηφίσματος περάσαμε στην απότομη πτώση του κακού αποτελέσματος της διαπραγμάτευσης. Και κάπου εκεί όλα έμοιαζαν να αλλάζουν ξανά. Κάπου εκεί επέστρεψε και το παρελθόν: Η Βάρκιζα, οι χειρισμοί του ΚΚΕ πριν τον εμφύλιο, η ήττα του εμφυλίου, η ήττα γενικά. Ενώ θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε την περιγραφή στην αρχή του κειμένου (για τη χρήση του παρελθόντος ως εργαλείου στο παρόν) ώστε να περιγράψουμε τους νέους αυτούς παραλληλισμούς, νομίζω πως έχει μεγαλύτερη σημασία να εστιάσουμε στη προβληματική τους φύση.

Το μέγεθος του αγώνα

Καταρχάς, έχω την αίσθηση -και χωρίς καμία πρόθεση να ηθικολογήσω- πως το να τοποθετούμε τη διαδικασία της διαπραγμάτευσης ακόμα και στην ίδια πρόταση με τους αγώνες της αριστεράς είναι ασέβεια. Το να ψάχνουμε σχήματα λόγου ή αναλογίες για τη σημερινή ήττα με μια ήττα που είχε σαν κόστος νεκρούς, φυλακίσεις και εξορίες μοιάζει με μια ανώριμη συμπεριφορά και με μια προσπάθεια να αυξήσουμε το βραχύ μας μπόι. Η κατάθεση των όπλων ως κυριολεξία και ως μεταφορά έχουν την απόσταση του «πεθαίνω στη δουλειά» όταν δουλεύεις υπερωρίες, με την εγκληματική κυριολεξία των εργατικών ατυχημάτων.

Ταυτόχρονα, υπάρχει άλλη μια προβληματική ευκολία στις παραπάνω χρήσεις. Η ταύτιση της αριστεράς με την ήττα. Γιατί μπορεί οι ήττες του παρελθόντος να συγκρότησαν ένα μεγάλο κομμάτι της ελληνικής αριστερής ταυτότητας, να διαχύθηκαν μέσα σε ποιήματα και τραγούδια, τον παλμό των οποίων κρατούμε ακόμη, να έγιναν κομμάτι και απόδειξη (ως κόστος) του ηθικού πλεονεκτήματος της αριστεράς, αλλά με μια βασική διαφορά. Η ήττα αυτή ήρθε ως αποτέλεσμα αγώνα. Το μέγεθος του αγώνα αυτού είναι που προσδιορίζει την ηθική, τη σημασία και τελικά την ίδια την ταυτότητα της ήττας.

Για ξεκαθαρίσουμε λίγο προς τι όλα αυτά. Έχω την αίσθηση πως η χρήση όλων αυτών των γεγονότων έχουν ως αποτέλεσμα να προσδιορίζουν την ήττα ως απαρέγκλιτη ταυτότητα της αριστεράς. Έχω την αίσθηση πως ταυτίζονται με μια ευκολία και μια προχειρότητα που με τη σειρά τους ταυτίζονται με την παραίτηση. Και ακόμη και αν δεν έχουμε απαντήσεις, ας διακινδυνεύσουμε τη βεβαιότητα πως η αριστερά ταυτίζεται με τον αγώνα και όχι με την ήττα, ακόμα και αν αυτή συναντήσουμε στο τέλος, ακόμη και αν «είν’ η προσπάθειές μας, των συφοριασμένων/είν’ η προσπάθειές μας σαν των Τρώων». Αυτά.

(δημοσεύθηκε στην εφημερίδα Εποχή)