Οι ζωές μας υπό τον πλήρη έλεγχο των πολυεθνικών
Δημήτρης Κεχρής
από Το Περιοδικό
Τον Ιούλιο του 2013 στην Ουάσινγκτον, ο Μπαράκ Ομπάμα και ο Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο ανακοίνωσαν την αρχή των διαπραγματεύσεων για μια συμφωνία που θα αλλάξει ριζικά τον τρόπο ροής του κεφαλαίου διεθνώς, τον ρόλο των κρατών, των υπερεθνικών ολοκληρώσεων και των μεταξύ τους σχέσεων. Πρόκειται για τη διαβόητη πλέον, Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων, γνωστή με τα αρχικά TTIP (Transatlantic Trade and Investment Partnership), μια συμφωνία ανάμεσα σε ΗΠΑ και ΕΕ το περιεχόμενο της οποίας είναι ακόμα υπό διαπραγμάτευση και για το οποίο δεν θα είχαμε μάθει ακόμα τίποτα, εάν δεν είχε διαρρεύσει στο WikiLeaks τον Μάρτιο του 2014 ένα απόσπασμα προτεινόμενου προσχεδίου της συμφωνίας. Αυτό ήταν που ανάγκασε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δημοσιεύσει τον Ιανουάριο του 2015 μια σύντομη περίληψη για το περιεχόμενο των έως τότε συνομιλιών και να τοποθετηθείσε μια σειρά από καυτά ερωτήματα που κατέκλυσαν τη δημόσια συζήτηση.
Η ΤΤΙΡ δεν είναι, απλώς, «μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου που στοχεύει στην πολυεπίπεδη οικονομική ανάπτυξη». Δεν είναι, απλώς, μια συμφωνία για να αρθούν τα «ρυθμιστικά εμπόδια» σε κάποια θέματα εμπορίου και επενδύσεων. Το ελεύθερο εμπόριο μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ υπάρχει εδώ και δεκαετίες και οι δασμοί είναι μηδαμινοί. Δεν είναι απλώς, ένας τρόπος να επιτευχθεί η άρση κάθε υφιστάμενου περιορισμού των δυνητικών κερδών των πολυεθνικών εταιρειών των ΗΠΑ και της Ε.Ε. Πρόκειται για μια συνολική, στρατηγικού χαρακτήρα επίθεση της εμπροσθοφυλακής του υπερεθνικού κεφαλαίου ενάντια στα εργασιακά δικαιώματα, στους μισθούς, στο συνδικαλισμό, στην υγεία, στην παιδεία, στο περιβάλλον, στην ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών του πληθυσμού, στην ασφάλεια των τροφίμων, στον πολιτισμό, στα όποια υπολείμματα του κράτους πρόνοιας, στα προσωπικά δεδομένα και στις ατομικές ελευθερίες, στην ελευθερία στο Διαδίκτυο και στους ήδη ανάπηρους εναπομείναντες στοιχειωδώς δημοκρατικούς θεσμούς. Πρόκειται μια νέα ποιοτική τομή στη σχέση εθνοκρατικής συγκρότησης-διεθνοποίησης του κεφαλαίου, μια ποιοτικά διαφορετική σχέση οικονομίας-κράτους και δημοσίου-ιδιωτικού, όπου εξέχουσα θέση έχει η τεχνοκρατική διαχείριση σε ένα σύγχρονο γεωπολιτικό περιβάλλον.
Ας δούμε ορισμένους βασικούς άξονες της επερχόμενης συμφωνίας:
1) Μετασχηματίζεται άρδην το ευρωπαϊκό μοντέλο για το ρόλο του κράτους και του δημοσίου, καθώς επιβάλλεται ολοκληρωτική «απελευθέρωση» της αγοράς υπηρεσιών. Ανοίγει, δηλαδή, ο δρόμος στο ιδιωτικό κεφάλαιο να αναλάβει οποιονδήποτε τομέα που αφορά σε δημόσια αγαθά, όπως η υγεία, η παιδεία, η ενέργεια, το νερό, χωρίς κανέναν περιορισμό και χωρίς δυνατότητα επιστροφής τους υπό δημόσιο έλεγχο.
2) Όσον αφορά στις εργασιακές σχέσεις προβλέπεται πλήρης κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων εργασίας και των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων, με την πρόφαση της εφαρμογής ίδιων κανόνων σε ΗΠΑ και Ε.Ε. (και με δεδομένη την άρνηση των ΗΠΑ να εφαρμόσουν τις συμβάσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας στις οποίες περιγράφονται τα εργασιακά δικαιώματα). Φυσικά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη υποστηρίξει αίτημα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων για περικοπή των μισθών και των εργασιακών δικαιωμάτων στην Ε.Ε. Απλώς, τώρα η κατεύθυνση αυτή επικυρώνεται με πιο συνολικό τρόπο.
3) Η εφαρμογή της συμφωνίας αποτελεί κίνδυνο για την ατμόσφαιρα και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Κατά τους υπολογισμούς των διαπραγματευτών η συμφωνία θα επιβαρύνει την ατμόσφαιρα με έντεκα επιπλέον τόνους διοξειδίου του άνθρακα τη στιγμή που υπάρχουν δεσμεύσεις για μείωση των εκπομπών με τη συμφωνία του Κιότο. Επιπλέον, αποδυναμώνεται η ευρωπαϊκή οδηγία για την ποιότητα των καυσίμων, ώστε να αυξηθούν οι εξαγωγές προς την Ε.Ε. από τα διυλιστήρια των ΗΠΑ καναδικού πετρελαίου που εξορύσσεται από κοιτάσματα ασφαλτούχας άμμου με ανυπολόγιστες δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον. Κεντρικής σημασίας είναι ότι επεκτείνεται και στον ευρωπαϊκό χώρο η εφαρμογή της μεθόδου της υδραυλικής ρωγμάτωσης στην εξόρυξη φυσικού αερίου, μιας μεθόδου που χαρακτηρίζεται από τις μεγάλες καταστροφές τις οποίες προκαλεί στο φυσικό περιβάλλον.
4) Καταργούνται οι περιορισμοί που αφορούν στους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς, τη χρήση φυτοφαρμάκων και τη διάθεση βοδινού κρέατος με ορμόνες και αυξητικές ουσίες. Στην Ε.Ε. ισχύει μέχρι σήμερα η «αρχή της προφύλαξης», κάτι που σημαίνει ότι οι εταιρείες που θέλουν να κυκλοφορήσουν ένα νέο προϊόν υποχρεούνται να αποδείξουν ότι είναι ασφαλές, πριν τη διάθεσή του προς κατανάλωση, αντί οι κρατικές υπηρεσίες να πρέπει να αποδείξουν ότι το προϊόν είναι επικίνδυνο και να εμποδίσουν την κυκλοφορία του. Στις ΗΠΑ δεν εφαρμόζεται αυτή η αρχή και τα πρότυπα ασφαλείας τροφίμων είναι πολύ χαμηλότερα των ευρωπαϊκών. Το 70% των μεταποιημένων τροφών που πωλούνται στις ΗΠΑ περιέχουν γενετικά τροποποιημένα συστατικά. Η Ε.Ε. μέχρι σήμερα προστατεύει τις εισαγωγές προϊόντων που διαταράσσουν το ανθρώπινο ορμονικό σύστημα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μπλοκάρεται το 40% των εξαγωγών τροφίμων από τις ΗΠΑ προς την Ε.Ε. Με την TTIP αυτά καταργούνται. Μιλώντας στη Pravda.Ru ο Διευθυντής του Ινστιτούτου Προηγμένων Ερευνών Γιούρι Γκρομίκο τόνισε: «πάνω από όλα, η TTIP επηρεάζει τον τομέα των τροφίμων.Οι φίλοι μου από τον Διεθνή Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας επιβεβαιώνουν τι σημαίνει να βλάψεις κάπως τα συμφέροντα των ΗΠΑ στον τομέα των τροφίμων. Γι’ αυτό μπορεί να σου το ανταποδώσουν με οποιαδήποτε ενέργεια. Και αυτό επειδή ο ακρογωνιαίος λίθος της Αμερικής είναι ακόμη η αγροτική παραγωγή. Οι Ευρωπαίοι γνωρίζουν καλά ότι για τους Αμερικανούς τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα είναι προϊόντα που μπορούν να τα προωθήσουν και να το πουλήσουν. Και αυτό το γεγονός, ότι είναι γενετικά τροποποιημένα, θα το κρύψουν».
5) Προωθείται ο πλήρης έλεγχος της γνώσης από τους πολυεθνικούς ομίλους και τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς. Επιχειρείται να υποχρεώνονται οι πάροχοι διαδικτυακών υπηρεσιών να παρακολουθούν τις δραστηριότητες των πολιτών στο διαδίκτυο και να καταδίδουν οποιονδήποτε κρίνουν ύποπτο για παραβίαση των κανονισμών περί πνευματικής ιδιοκτησίας, καταστρατηγώντας έτσι τηνπροστασία των προσωπικών δεδομένων, που αναγνωρίζεται μέχρι σήμερα από την ευρωπαϊκή νομοθεσία ως θεμέλιο της ιδιωτικής ζωής. Αλλά η φρικαλέα προέκταση είναι πως για να αυξηθούν τα κέρδη φαρμακευτικών κολοσσών, θα οδηγηθούν σεαύξηση οι τιμές των συνταγογραφούμενων φαρμάκων με αντίστοιχη επιβάρυνση των ήδη πενιχρών προϋπολογισμών υγείας και θα απαγορεύεται στις φτωχές χώρες να παρασκευάσουν φτηνά γενόσημα φάρμακα για ασθένειες που τις μαστίζουν, όπως η ελονοσία ή η φυματίωση.
Η υπογραφή της συμφωνίας που θα επιτρέψει στις αμερικανικές πολυεθνικές να ασκούν ανεξέλεγκτη επιχειρηματική δραστηριότητα στο σύνολο των χωρών της Ε.Ε., απομονώνοντας ταυτόχρονα την Κίνα, Ρωσία, Ινδία και λοιπές χώρες των BRICS, έρχεται ως αντεπίθεση και ταυτόχρονα απόπειρα εμπέδωσης της αμερικανικής κυριαρχίας στους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς, ύστερα από την απαίτηση των αναδυόμενων BRICS για μια ουσιαστική «αλλαγή του παγκόσμιου καταμερισμού οικονομικής και πολιτικής ισχύος με τρόπο που να αντιπροσωπεύει δικαιότερα τη σύγχρονη πραγματικότητα». Μάλιστα, για να κατανοήσουμε τη σημασία της συμφωνίας αυτής, έχει ιδιαίτερη αξία να επισημάνουμε το γεγονός ότι η πρώην αμερικανή υπουργός εξωτερικών, Hillary Clinton, την είχε χαρακτηρίσει ως το «οικονομικό ΝΑΤΟ». Ή αλλιώς, σε αριθμούς, η συμφωνία TTIP αφορά 850 εκατ. κατοίκους, στους οποίους αντιστοιχεί το 45% του παγκόσμιου ΑΕΠ και υπολογίζεται ότι το εμπόριο που θα επηρεαστεί από την TTIP ανέρχεται σε 500 δισ. ευρώ ετησίως.
Η TTIP είναι μοναχά μία από τις συμφωνίες αυτής της συνομοταξίας. Μόλις πριν λίγες μέρες υπεγράφη στην Ατλάντα και η εξίσου δυσοίωνη Συμφωνία Εμπορίου ΤPP (Trans-Pasific Parnteship) μεταξύ 12 χωρών: περιλαμβάνει ΗΠΑ, Καναδά, Μεξικό, Χιλή, Περού, Ιαπωνία, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Σιγκαπούρη, Μαλαισία,Μπρουνέι και Βιετνάμ. Επίσης, τον Αύγουστο του 2014 έληξαν οι διαπραγματεύσεις για μια εμπορική συμφωνία μεταξύ ΕΕ και Καναδά που άρχισαν το 2009, τη λεγόμενη CETA (Comprehensive Economic and Trade Agreement).Περιλαμβάνονται σε αυτήν θέματα σχετικά με τη συνεργασία για ρυθμίσεις στους τομείς των τροφίμων και των καταναλωτικών προϊόντων, στα τεχνικά εμπόδια στο εμπόριο, στις δημόσιες συμβάσεις, στις συναλλαγές στον τομέα των υπηρεσιών και στην προστασία των ιδιωτικών επενδύσεων. Η συμφωνία χρειάζεται ακόμη να περάσει από τη διαδικασία έγκρισης από τα δύο μέρη.
Ένα καθοριστικής σημασίας στοιχείο των συμφωνιών αυτών είναι, όμως, η νομική εγκαθίδρυση της παντοδυναμίας των πολυεθνικών μέσα από τη δημιουργία του ISDS(Investor-State-Dispute Settlement-Διακανονισμός Διαφορών μεταξύ Επενδυτή και Κράτους). Τί ειναι πάλι αυτό; Πρόκειται για σύστημα παράλληλης δικαιοσύνης, σύμφωνα με το οποίο οι πολυεθνικές εταιρείες θα έχουν το δικαίωμα να ασκήσουν αγωγή για αποζημίωση, εάν πιστεύουν ότι, λόγω κυβερνητικών αποφάσεων (π.χ. νέοι νόμοι για την προστασία του περιβάλλοντος ή για τα δικαιώματα των καταναλωτών), επηρεάζονται αρνητικά τα κέρδη τους (εννοείται ότι στις προσφυγές υπολογίζονται και διαφυγόντα κέρδη). Αντί των κρατικών δικαστηρίων, «ειδικά» διαιτητικά δικαστήρια θα συνεδριάζουν εν κρυπτώ για να πάρουν απόφαση για την καταβολή αποζημιώσεων. Ηπληρωμή θα γίνεται από τον κρατικό προϋπολογισμό, δηλαδή με τα χρήματα των φορολογουμένων. Οι δίκες διεξάγονται κεκλεισμένων των θυρών και οι στρεψοδικίες είναι τόσο συνήθεις που ο θεσμός αμφισβητείται διεθνώς. Σε παγκόσμιο επίπεδο είναι γνωστές ήδη 568 τέτοιες αγωγές εναντίον 95 χωρών, στη βάση τέτοιων συμφωνιών. Οι αγωγές στρέφονται ενάντια σε περιβαλλοντικούς νόμους, σε νόμους για κατώτατους μισθούς και προστασίας της υγείας, ενάντια σε οδηγίες για περικοπές επιδοτήσεων και ενάντια σε μέτρα αποφυγής κρατικής πτώχευσης. Η πολυεθνική ενέργειας Vattenfall διεκδικεί με επιτυχία την απόσυρση των περιβαλλοντικών κανονισμών για τη μονάδα ηλεκτροπαραγωγής καύσης άνθρακα στο Αμβούργο. Επιπλέον, ο σουηδικός ενεργειακός κολοσσός ζητά από τη Γερμανία 3,7 δισ. ευρώ ως αποζημίωση για διαφυγόντα κέρδη από τα πυρηνικά της εργοστάσια στη χώρα, λόγω της απόφασης της γερμανικής κυβέρνησης να καταργήσει την πυρηνική ενέργεια. Αν για παράδειγμα αύριο η θυγατρική της Καναδικής ElDorado, Ελληνικός Χρυσός, προκαλέσει ανεπανόρθωτη περιβαλλοντική καταστροφή στη Χαλκιδική, το ελληνικό δημόσιο δεν μπορεί να μηνύσει την εταιρεία. Αντιθέτως η εταιρεία μπορεί να μηνύσει την Ελλάδα, αν κρίνει ότι το ελληνικό κράτος έθιξε τα συμφέροντα της.
Το επίσης εξωφρενικό χαρακτηριστικό των διαπραγματεύσεων για τις συμφωνίες αυτές είναι ότι διεξάγονται από τις γραφειοκρατικές ελίτ των υπερεθνικών ολοκληρώσεων μαζί με εκπροσώπους των μεγάλων βιομηχανικών ομίλων και χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων στα κρυφά! Έτσι, τοσύνολο των λεπτομερειών που αποτελούν τη συμφωνία αποκρύπτονται ως απόρρητα, με τους πολίτες να βρίσκονται σήμερα πλέον, μπροστά σε τετελεσμένα γεγονότα. Είναι αξιοσημείωτο ότι η συμφωνία μέχρι στιγμής επιχειρείται να μην περάσει προς έγκριση ούτε από το Ευρωκοινοβούλιο και τα εθνικά κοινοβούλια και να τεθεί σε εφαρμογή μόνο με την υπογραφή της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών. O επίτροπος Εμπορίου της Ε.Ε, Κάρελ ντε Χουχτενημέρωσε το Ευρωκοινοβούλιο ότι η Επιτροπή θα τηρήσει για την TTIP την ίδια μυστικότητα που τήρησε και για προηγούμενες εμπορικές συμφωνίες, και ζήτησε από τους ευρωβουλευτές να ταχθούν υπέρ της «εμπιστευτικότητας» των διαπραγματεύσεων. Αποκλειστικά και μόνο ομάδες μεγάλων συμφερόντων έχουν προνομιούχα πρόσβαση στο σύνολο αυτών των εγγράφων.
Μάλιστα, όπως αναφέρει ο αρχισυντάκτης του WikiLeaks και ιδρυτικό του μέλος, Julian Assange, για να δει ένας Ευρωβουλευτής κομμάτια τής υπό συζήτηση εμπορικής συμφωνίας, θα πρέπει να καλέσει την αμερικανική πρεσβεία για να κλείσει ραντεβού.«Τα ραντεβού είναι διαθέσιμα μόνο δυο ημέρες τη βδομάδα σε συγκεκριμένες ώρες. Μόνο δυο ευρωβουλευτές επιτρέπονται να τη μελετούν ταυτόχρονα». Και συνεχίζει: «οι ευρωβουλευτές πηγαίνουν στην αμερικανική πρεσβεία. Παραδίδουν κάθε ηλεκτρονική συσκευή που μπορεί να έχουν πάνω τους, ώστε να μην μπορούν ενδεχομένως να κάνουν αντίγραφα των όσων διαβάσουν. Αφού λοιπόν συμφωνήσουν να τηρήσουν το απόρρητο, μόνο τότε οδηγούνται σε μια ασφαλισμένη αίθουσα «ανάγνωσης», την οποία παρακολουθούν συνέχεια δυο φρουροί της πρεσβείας. Αντιθέτως, εκπρόσωποι των μεγαλύτερων πολυεθνικών εταιριών, δεν έχουν το ίδιο πρόβλημα». Αν και ολόκληρες κυβερνήσεις εξαιρούνται σε μεγάλο βαθμό, οι μεγάλες πολυεθνικές μπαινοβγαίνουν ελεύθερα. Αναφερόμενος, δε, στην TPP, τόνισε:«Αν θεσπιστεί, το καθεστώς αυτών των συμφωνιών θα καταπατά τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ελευθερία της έκφρασης, θα τσαλαπατά τις άδειες πνευματικών δικαιωμάτων (Creative Commons). Αν μιλάς, γράφεις, εκδίδεις, σκέφτεσαι, χορεύεις, τραγουδάς ή εφευρίσκεις, αν παράγεις ή καταναλώνεις τροφή, αν είσαι άρρωστος ή σκοπεύεις να αρρωστήσεις, θα βρίσκεσαι στο «στόχαστρο» της ΤPP». Στο φόντο αυτό, το WikiLeaks ανακοίνωσε την έναρξη καμπάνιας «crowd-funding» για να συγκεντρώσει το ποσό των 100.000 ευρώ, προκειμένου να το προσφέρει ως αμοιβή σε όποιον αποκαλύψει το πιο περιζήτητο μυστικό στον κόσμο: τα μέτρα και τις διατάξεις που θα περιλαμβάνονται στην TTIP!
Όπως απορρέει από τα παραπάνω οι συμφωνίες αυτές δεν αλλάζουν μόνο τη δομή του διεθνούς κεφαλαίου, τους όρους αναπαραγωγής του και τη γεωγραφία του. Δεν επαναπροσδιορίζουν μόνο το ρόλο των εκλεγμένων αντιπροσώπων και αυτού που γνωρίσαμε ως δυτική αστική δημοκρατία. Σημαίνουν την πραγματική και εξ ολοκλήρου υπαγωγή όλων των τομέων της κοινωνικής ζωής στο κεφάλαιο:διατροφή, υγεία, παιδεία, ψηφιακός κόσμος, ενέργεια, πολιτισμός, γνώση, πνευματικά δικαιώματα, ψυχαγωγία, φυσικοί πόροι κτλ. Σημαίνουν την απόπειρα «κατασκευής» ενός νέου μοντέλου ανθρώπου που θα αντιστοιχεί στον τρόπο που αντιλαμβάνονται οι κυρίαρχοι τη σημερινή φάση του ύστερου καπιταλισμού.
Πλήθος κινητοποίησεων, ενάντια στα παραπάνω, έχουν λάβει χώρα ανά τον κόσμο και ποικίλουν από συγκέντρωση υπογραφών (3.263.920 υπογραφές συγκεντρώθηκαν από τους EUROPEAN CITIZENS INITIATIVE από το Γιβλαρτάρ ως το Ταλίν) μέχρι μαχητικές διαδηλώσεις και ακτιβισμούς στη Μαδρίτη, το Μόναχο, τις Βρυξέλλες, στην Λειψία, τη Βαρκελώνη, τη Νέα Υόρκη, το Σαν Φρανσίσκο και δεκάδες άλλες πόλεις. Το Σάββατο 10 Οκτωβρίου καλείται και στην Αθήνα στην πλατεία Συντάγματος αντίστοιχη συγκέντρωση. Όπως φαίνεται, όμως, αυτά δεν αρκούν για να αποτρέψουν τη θύελλα που έρχεται. Η πραγματικότητα κάνει ορατή την ανάγκη ενός νέου ισχυρού πολιτικού ρεύματος διεθνώς που θα αποτελέσει στρατηγικά και εν συνόλω το αντίπαλο δέος και θα θέσει το ζήτημα μιας άλλης εξουσίας και μιας άλλης κοινωνικής οργάνωσης.
