ΜΑΝΩΛΗΣ ΝΤΑΛΟΥΚΑΣ
Και όμως. Υπήρξαν κάποτε χρόνια που τα Εξάρχεια ήταν η Μονμάρτρη της Αθήνας, ένα Λιμάνι λαμπερών και πρωτοποριακών ιδεών, χώρος συνάντησης σπουδαίων καλλιτεχνών, χωρίς σοβαρά επεισόδια και συγκρούσεις.
Η περίοδος αυτή είναι μικρή, και διαρκεί από την πτώση της χούντας μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1970. Από το 1980 έως το 1984, τα Εξάρχεια διατηρούν ακόμη μια σχετική ηρεμία. Όμως, μετά τις Επιχειρήσεις Αρετής (1984), τα πράγματα όλο και περισσότερο οξύνονται, και σήμερα πια, υπάρχει ένα εκρηκτικό κράμα ιδεών, καταστάσεων και ανθρώπων.
Ο Ηλίας Πολίτης. Ο πρώτος αναρχικός καλλιτέχνης των Εξαρχείων
Πρώτος των πρώτων που εμφανίζεται στην πλατεία, είναι ο εξαιρετικός καλλιτέχνης Ηλίας Πολίτης. Η δράση του αρχίζει, από το 1972, πριν την πτώση της χούντας. Τυπώνει τα έργα του σε µορφή περιοδικών και τα πουλάει στο δρόµο. Ο Πολίτης, υπήρξε ο πρώτος φιλόσοφος καλλιτέχνης των Εξαρχείων, που μίλησε για την Ροή (που ταύτιζε µε την μεγάλη ενέργεια της ύπαρξης), για το χρέος να βγούμε από το κελί µας (ή το κλουβί µας), για την άρνηση του καταναλωτισμού και την µετάβαση στην πραγµατική ζωή. ∆ηµιουργεί ιστορίες και σχέδια, και γράφει ποιήµατα.
«Τα χταπόδια» των Εξαρχείων
«Τα Χταπόδια» Ο πρώτος αξιοσημείωτος πυρήνας καλλιτεχνών, σχηματίζεται αμέσως μετά την πτώση της χούντας, στο ηµιυπόγειο βιβλιοπωλείο Octopus Press ( Κωλέττη 9 στα Εξάρχεια) που άνοιξε ο Τέος Ρόμβος. Αυτός ο πυρήνας, ονομάστηκε Χταπόδια, και πήρε το όνοµά του από το βιβλιοπωλείο Octopus Press, του Ρόμβου. Τον Φεβρουάριο του 1975, ο Τέος Ρόµβος, είχε την απίστευτη ιδέα να προσφέρει στους έγκλειστους χουντικούς στις φυλακές του Κορυδαλλού, βιβλία κοµµουνιστικού περιεχοµένου. Το πακέτο που ετοίµασε για κάθε έναν από τους φυλακισµένους δικτάτορες, περιείχε τα βιβλία «Τι να κάνουµε» του Λένιν και «Το αλφάβητο του κοµµουνισµού» του Νικολάι Μπουχάριν. Ο Ρόµβος θέλησε ο ίδιος να παραδώσει τα πακέτα, αλλά στο επισκεπτήριο αρνήθηκαν να του το επιτρέψουν και τελικά τα παρέδωσε στον διευθυντή των φυλακών, ο οποίος και τα παρέδωσε στους πραξικοπηµατίες.
Το ηµιυπόγειο βιβλιοπωλείο Octopus Press (Κωλέττη 9 στα Εξάρχεια)
που άνοιξε ο Τέος Ρόμβος
Το θέµα αναφέρθηκε στις εφηµερίδες (ΝΕΑ, 3 Φεβρ. 1975), η πράξη θεωρήθηκε χιουµοριστική, διδακτική έως και σουρεαλιστική, όµως λίγες εβδοµάδες αργότερα, µέλη της οργάνωσης «Νέα Τάξη» (φασίστες), έσπασαν την βιτρίνα και έριξαν βόµβα για να κάψουν το βιβλιοπωλείο (10 Μαρτίου 1975). Το αποτέλεσµα ήταν το Octopus να γίνει διάσηµο και εκατοντάδες νεαροί να αρχίσουν να το επισκέπτονται. Πολύ γρήγορα γίνεται στέκι καλλιτεχνών, διάφορων αµφισβητιών, φρικιών και άλλων παράξενων (δια το κατεστηµένο βεβαίως) τύπων. Χώρος άνθισης πρωτοποριακών ιδεών, το Octopus, θεωρείται από τις πρώτες και σηµαντικότερες εστίες της Ροκ Αναζωπύρωσης στην Ελλάδα.
Ο Νίκος Λιμπερόπουλος (Λίμπερ) διαβάζει την ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ στον Ελεύθερο Κοινωνικό Χώρο Νοsotros στα Εξάρχεια. Πίσω του, ένας από τους περίφημους Χάρτες του.
Ο Λίμπερ ξεκίνησε από την ομάδα Χταπόδια και δημιούργησε εκπληκτικό έργο
μέχρι τον θάνατό του το 2013
Ανάμεσα στους καλλιτέχνες που βρήκαν φιλόξενη στέγη στο βιβλιοπωλείο Octopus, ήταν οι: Ηλίας Πολίτης, Λάζαρος Ζήκος, Νίκος Λίµπερ, Μόνικα Στορκ, Σωτήρης Νάτσης, Χρήστος Ζυγοµαλάς δηλαδή που ακολουθούν την σύλληψη και την έκδοση του Ρολφ Πόλε (Ιούλιος-Οκτώβριος 1976).
Οι Κροκάνθρωποι των Εξαρχείων
Οι Κροκάνθρωποι των Εξαρχείων
Το 1977, µερικά µέλη της οµάδας Χταπόδια (Ζυγοµαλάς, Πολίτης, ∆αβίδ ο Σεπτός), αλλά και άλλοι καλλιτέχνες και απλά φρικιά, δημιουργούν µια παρέα µε τον Νικόλα Άσιµο, ο οποίος ήδη έχει εγκατασταθεί στο ημιυπόγειο διαμέρισα της οδού Αραχώβης (Εξάρχεια). Αυτή η παρέα, που ονοµάζεται ΚΡΟΚ, αποτελεί την δεύτερη σηµαντική καλλιτεχνική οµάδα των Εξαρχείων.
Το όνοµα ΚΡΟΚ δόθηκε από τον Άσιµο, ο οποίος µάλιστα έγραψε και βιβλίο µε τίτλο, «Αναζητώντας τους Κροκανθρώπους». ∆εν εξήγησε γιατί έδωσε αυτό το όνοµα, η ουσία όµως είναι ότι πρόκειται για µια οµάδα ντανταϊστικού ήθους, που δηµιουργεί καταστάσεις (συµβάντα) µε στόχο την αποκόλληση του θεατή από την τυραννία του θεάµατος.
Οι dada, οι Καταστασιακοί, οι Φουτουριστές, η σκέψη του Πολίτη (αλλά και η πίστη του στον Μαχαράτζι), ο Καστανέντα, είναι συνήθεις αναφορές της οµάδας. Το ΚΡΟΚ θα δώσει ποιήµατα, ντανταϊστικές µπροσούρες, τραγούδια, εικαστικά έργα, θεατρικές (καταστασιακές) παραστάσεις, συµβάντα, αλλά και µια σειρά από µουσικά συγκροτήµατα (Exarchia Square Band, Κοιλοκέφαλος Πόνος, Εναποµείνατες, και άλλα βραχύβια σχήµατα), που δηµιουργούνται συνήθως, αλλά όχι πάντα, από τον Άσιµο.
Η Μόνικα Στορκ, μέλος της ομάδας Χταπόδια, και ένα από τα έργα της
που φιλοτέχνησε τότε (παστέλ και μαύρος μαρκαδόρος)
Η οµάδα ΚΡΟΚ, δίνει σπουδαίο καλλιτεχνικό έργο, αλλά αργότερα σκιάζεται από σειρά θανάτων, όπως η δολοφονία της τραβεστί Σόνιας, η αυτοκτονία του ∆αβίδ του Σεπτού, το θανατηφόρο δυστύχηµα του Ντάτουρα και η αυτοκτονία του Νικόλα Άσιµου. Από τα σηµαντικότερα έργα της οµάδας του ΚΡΟΚ, αλλά και από τα σηµαντικότερα έργα της Ροκ Αναζωπύρωσης θεωρούνται οι τέσσερις πρώτες ΠΑΡΑΝΟΜΕΣ ΚΑΣΕΤΕΣ του Νικόλα Άσιµου.
Η πρώτη, «Με το Βαρέλι που για να βγει το σπάει» Παράνοµη Κασέτα Νο 000001, κυκλοφορεί τον Σεπτέµβριο του 1978 και περιέχει το «Δεν Πα Να Μας Χτυπάν», ένα τραγούδι αναρχικής ομορφιάς... Δε πα να μας χτυπάν με όλμους και κανόνια Δε πα να μας χαλάν τα πιο όμορφά μας χρόνια Θα βάλουμε μπροστά τη μαύρη και την κόκκινη σημαία Για μας, για μια ζωή πιο λεύτερη πιο νέα Μέχρι σήμερα, αυτό το τραγούδι θεωρείται ο ύμνος των Ελλήνων αναρχικών, αν και ο Άσιμος, αναρχικός με την παραδεκτή έννοια του όρου, ποτέ δεν υπήρξε.
Νικόλας Άσιμος
Τα ναρκωτικά μπαίνουν στην πλατεία
Το λαμπερό καλλιτεχνικό πνεύμα των Εξαρχείων, αρχίζει να σκοτεινιάζει στα τέλη του 1978. Αυτό φαίνεται καθαρά, στο ποίημα της Γιόλας Αναγνωστοπούλου «Άγιος Εξάρχειος», που υπάρχει στην ποιητική της συλλογή ΟΞΕΙΣ ΜΕΤΑΛΛΟΥ ΗΧΟΙ (Έκδοση 1979).
Η ποιητική συλλογή της Γιόλας Αναγνωστοπούλου. 1979
Η Γιόλα Αναγνωστοπούλου, και η Κατερίνα Γώγου, θεωρούνται οι μεγάλες ποιήτριες της πλατείας Εξαρχείων. Στο ποίημα «Άγιος Εξάρχειος», υπάρχουν αναφορές για ηρωίνη και χάπια που δημιουργούν ένα Θηρίο στην Πλατεία. Εδώ, νομίζουμε πως οριοθετείται το τέλος της λαμπερής περιόδου, και μια άλλη τώρα αρχίζει, σκοτεινή.
Οι πανκς και οι επιχειρήσεις Αρετής
Έλληνες μοϊκανοί πανκς, προκαλούν ηθικό πανικό, όταν μετά το 1980,
εμφανίζονται στα Εξάρχεια
Γύρω στα 1980, αρχίζουν να εμφανίζονται στην Αθήνα, τα πρώτα συγκροτήματα και οι πρώτες παρέες ελλήνων πανκς. Όλοι αυτοί, έχουν κέντρο δράσης τους, την περιοχή της Πλάκας, όμως το 1984, μεταφέρονται στην πλατεία Εξαρχείων, αφού δια νόμου, κλείνουν τα κλαμπ της Πλάκας. Το περίεργο ήθος και ύφος των πανκς, αναστατώνουν τους κατοίκους των Εξαρχείων, και οι εφημερίδες αρχίζουν να γράφουν για τους πανκς με τα ξυρισμένα κεφάλια, για φυλές Σιου (ινδιάνων) που είναι επικίνδυνοι για την περιοχή.
Δημοσιεύματα ακόμη υπάρχουν για ναρκωτικά, και για τις καταλήψεις, όπως την πρώτη που γίνεται στην οδό Βαλτετσίου (1981) και τους αλήτες – όπως τους χαρακτηρίζουν- αυτοί που μένουν εκεί. Όλα αυτά προκαλούν ένα κύμα ηθικού πανικού, και η αστυνομία αρχίζει Επιχειρήσεις Αρετής, όπως τις ονομάζει, για να ξεκαθαρίσει την περιοχή. Το πανκ γίνεται πρωτοσέλιδο στις εφηµερίδες και τον Οκτώβριο του 1984, σημειώνονται οι πρώτες σοβαρές συγκρούσεις των αναρχικών, και των πανκς με την αστυνομία.
Φωτογραφία από τα γεγονότα της κατάληψης του Χημείου. Μάιος 1985
Τα ΜΑΤ και ΜΕΑ, εισβάλλουν σε καφενεία, ζαχαροπλαστεία, ταβέρνες και μπαρ της περιοχής, και προσαγάγουν όποιον θεωρούν – κρίνοντας από την εμφάνιση- ύποπτο και αναρχικό στοιχείο. Στις 9 Μαΐου 1985, γίνεται κατάληψη του Χημείου, ως αντίδραση στις λεγόμενες «Επιχειρήσεις Αρετής». Από εδώ αρχίζει η μεγάλη κόντρα, που διαρκεί μέχρι σήμερα και μοιάζει πρόβλημα άλυτο. Από το 1985 και μετά, τα Εξάρχεια παύουν να είναι Λιμάνι.
Τα γεγονότα της κατάληψης του Χημείου (Μάιος 1985), αρχίζουν με την αφίσα -κάλεσμα για συγκέντρωση διαμαρτυρίας στα Εξάρχεια.Η αφίσα, ήταν μια πρωτοβουλία του αναρχικού Παναγιώτη Παπαδόπουλου, γνωστού στον χώρο, με το ψευδώνυμο Κάιν.
Ο Κάιν, που ήταν και ο εκδότης της αναρχικής εφημερίδας ΣΠΑΣΤΗΣ, διαμαρτύρεται μαζί με άλλους αναρχικούς, αριστεριστές και πανκ της Πλατείας, για τις σχεδόν καθημερινές επιχειρήσεις «Αρετής»
Credits – Φωτογραφίες ΑΡΧΕΙΟ Μ.Νταλούκα, ΑΡΧΕΙΟ Τ.Ρόμβου
