Εύλογες δαπάνες διαβίωσης -τρόποι υπολογισμού

Δημοσιεύουμε μια έκθεση του 2014 από ομάδας εργασίας για τον τρόπο υπολογισμού των Ευλόγων Δαπανών Διαβίωσης.

πηγή: http://www.taxheaven.gr/news/news/view/id/18319

Προσδιορισμός των ευλόγων δαπανών διαβίωσης 

Ο προσδιορισμός των ευλόγων δαπανών διαβίωσης έχει στόχο να βοηθήσει τα πιστωτικά ιδρύματα και τους δανειολήπτες, να καταλήγουν σε κοινά αποδεκτές και βιώσιμες λύσεις ως προς την εξυπηρέτηση των δανείων. Στο πλαίσιο αυτό, υπολογίστηκαν οι εύλογες δαπάνες διαβίωσης σε αντιπροσωπευτικές κατηγορίες ελληνικών νοικοκυριών. Σε αυτές περιλαμβάνονται τα έξοδα διατροφής, στέγασης, μόρφωσης, ένδυσης, ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, θέρμανσης, μεταφοράς, επικοινωνίας κτλ. 

Το μηνιαίο σύνολο των δαπανών αυτών θα λειτουργεί ως σημείο αναφοράς, ώστε να αξιολογείται η δυνατότητα κάθε οφειλέτη να εξυπηρετεί τις δανειακές του υποχρεώσεις, με βάση το εισόδημά του και αφού καλύψει τις ανάγκες διαβίωσής του. Είναι μια πρακτική που εφαρμόζεται ήδη με επιτυχία σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όπως η Ιρλανδία, η Αυστρία, το Βέλγιο, η Φινλανδία, η Νορβηγία και η Ισπανία. 

Έχει αποδειχθεί ότι: 

- Ενισχύει τη διαφάνεια και την αμοιβαία εμπιστοσύνη στις σχέσεις μεταξύ πιστωτικών ιδρυμάτων και δανειοληπτών. 

- Παρέχει στους δανειολήπτες ένα αξιόπιστο εργαλείο διαπραγμάτευσης και διευκολύνει την εξυπηρέτηση του δανείου τους, με βάση τις πραγματικές τους δυνατότητες. 

Εύλογες δαπάνες διαβίωσης 

Εισαγωγή 

Ο προσδιορισμός των εύλογων δαπανών διαβίωσης συμβάλλει στην οικοδόμηση ενός πνεύματος αμοιβαίας εμπιστοσύνης και διαφάνειας μεταξύ των πιστωτικών ιδρυμάτων και των δανειοληπτών, καθώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ένα κοινά αποδεκτό σημείο αναφοράς για την αξιολόγηση της δυνατότητας εξυπηρέτησης των δανειακών υποχρεώσεων του οφειλέτη. Η χρήση των εύλογων δαπανών διαβίωσης αποτελεί μια αναγνωρισμένη διεθνή πρακτική (Ιρλανδία, Αυστρία, Βέλγιο, Φιλανδία, Νορβηγία, Ισπανία) η οποία έχει αποδειχτεί ότι βοηθά τους δανειολήπτες και τα πιστωτικά ιδρύματα να καταλήγουν σε κοινά αποδεκτές λύσεις χωρίς να απαιτείται η δικαστική συνδρομή. 

Μεθοδολογία 

Ο υπολογισμός των εύλογων δαπανών διαβίωσης στηρίζεται στα στοιχεία της Έρευνας Οικογενειακών Προϋπολογισμών (ΕΟΠ) που διενεργείται κάθε χρόνο από την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία. H Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισμών (Household Budget Survey) είναι μία στατιστική έρευνα μέσω της οποίας συγκεντρώνονται πληροφορίες από αντιπροσωπευτικό δείγμα των νοικοκυριών της χώρας (ανεξαρτήτως αν έχουν δάνειο ή όχι) για όλες τις δαπάνες διαβίωσής τους. 

Για τον υπολογισμό των εύλογων δαπανών διαβίωσης έγινε χρήση της ΕΟΠ του 2012 που ανακοινώθηκε τον Δεκέμβριο του 2013 από την ΕΛΣΤΑΤ (τελευταία διαθέσιμη), η οποία κατέγραψε τις δαπάνες 8.719 ατόμων από 3.577 νοικοκυριά. Οι πληροφορίες για τις δαπάνες που συγκεντρώνονται από τα νοικοκυριά είναι πολύ αναλυτικές καθώς βασίζονται στη λεπτομερή καταγραφή των ειδών (αγαθών και υπηρεσιών) σύμφωνα με τη διεθνή ταξινόμηση COICOP (Classification of Individual Consumption by Purpose) και περιλαμβάνονται όλα τα αγαθά και υπηρεσίες που καταναλώνονται από τα νοικοκυριά. 

Οι βασικές δαπάνες που περιλαμβάνονται στην κατασκευή του καλαθιού των εύλογων δαπανών διαβίωσης των νοικοκυριών είναι οι εξής: 

» Όλες οι δαπάνες διατροφής (δημητριακά, γαλακτοκομικά προϊόντα, κρέας, ψάρια, έλαια και λίπη, φρούτα, λαχανικά, γλυκά κτλ) και των μη αλκοολούχων ποτών (καφές, τσάι, κακάο, μεταλλικά νερά, αναψυκτικά, χυμοί φρούτων, κτλ) καθώς και έξοδα σε καντίνες και κυλικεία εργασίας, σχολείων, πανεπιστημίων, γραφείων (καφέδες, αναψυκτικά, χυμοί, σάντουιτς, τοστ, τυρόπιτες, γλυκά, κλπ.) 

» Όλες οι δαπάνες ένδυσης και υπόδησης (αγορά ειδών ένδυσης και υπόδησης (ανδρικά, γυναικεία, παιδικά) καθώς και οι επιδιορθώσεις αυτών.) 

» Όλες οι δαπάνες που σχετίζονται με την κατοικία (ηλεκτρισμός, ύδρευση, θέρμανση, υλικά και υπηρεσίες συντήρησης και επισκευής της κατοικίας.) 

» Όλα τα έξοδα κίνησης, συντήρησης και επισκευής μεταφορικών μέσων (καύσιμα, λιπαντικά, ανταλλακτικά, σέρβις κτλ) καθώς και τα ασφάλιστρα αυτοκινήτου-μηχανής. 

» Όλες οι δαπάνες χρήσης αστικών και υπεραστικών μέσων μαζικής μεταφοράς (λεωφορεία, τρόλεϊ, ταξί, τρένα, τραμ, μετρό, επιβατικά πλοία κτλ.) 

» Δαπάνες που σχετίζονται με την επισκευή και τη συντήρηση των διαρκών αγαθών οικιακής χρήσης (έπιπλα, οικιακές συσκευές, κτλ.) 

» Όλα τα αγαθά για τη συνήθη οικιακή κατανάλωση (σαπούνια, απορρυπαντικά, είδη καθαρισμού, σκούπες, χαρτιά υγείας, χαρτομάντηλα, κτλ.) 

» Δαπάνες αγαθών και υπηρεσιών ατομικής καθαριότητας και καλλωπισμού (κομμωτήρια, κουρεία, ξυριστικές μηχανές, ξυραφάκια, οδοντόβουρτσες, οδοντόκρεμες, αρώματα, κολόνιες, καλλυντικά, αποσμητικά, σαπούνια μπάνιου, σαμπουάν κλπ) και λοιπά προσωπικά είδη (τσάντες, πορτοφόλια, γυαλιά ηλίου, ομπρέλες κτλ) καθώς και δαπάνες σχετικά με τα κατοικίδια ζώα (τροφές, λουριά, κτλ.) 

» Δαπάνες σχετικά με την ενημέρωση και τη μόρφωση (βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά, είδη χαρτοπωλείου, γραφική ύλη, τετράδια, μολύβια, στυλό, κτλ.) 

» Όλες οι δαπάνες υπηρεσιών τηλεφωνίας και ταχυδρομικών υπηρεσιών (λογαριασμοί σταθερού τηλεφώνου, κινητού τηλεφώνου, internet, ταχυδρομείων κτλ) 

» Δαπάνες ειδών και υπηρεσιών υγείας (φάρμακα, παυσίπονα, επίδεσμοι, γάζες, θερμόμετρα, ιατρικές υπηρεσίες κάθε ειδικότητας, οδοντιατρικές υπηρεσίες, κτηνιατρικές υπηρεσίες κ.α.) » Όλες οι δαπάνες υπηρεσιών εκπαίδευσης (παιδικοί σταθμοί, φροντιστήρια, ξένες γλώσσες, εκπαιδευτικές εκδρομές κτλ.) 

» Δαπάνες υπηρεσιών κοινωνικής προστασίας (γηροκομεία, ιδρύματα και σχολεία για άτομα με ειδικές ανάγκες, βρεφονηπιακών (παιδικών) σταθμών, παιδότοποι κτλ.) 

» Δαπάνες για λοιπές οικονομικές υπηρεσίες (αμοιβές φοροτεχνικών, διοικητικά τέλη, αμοιβές δικηγόρων, αμοιβές συμβολαιογράφων, συνδρομές σε επαγγελματικά σωματεία, ενώσεις, κτλ.) 

Όλα τα ανωτέρω περιλαμβάνονται στην 1η ομάδα δαπανών που θεωρούνται οι πιο βασικές για τη διαβίωση του νοικοκυριού. Παράλληλα παρέχεται ο προσδιορισμός της δαπάνης κάθε νοικοκυριού εάν ληφθούν υπόψη επιπλέον κατηγορίες δαπανών: 

Η 2η ομάδα δαπανών περιλαμβάνει επιπλέον: 

» Δαπάνες εστίασης (έξοδα σε εστιατόρια, ταβέρνες, πιτσαρίες, καφενεία, μπαρ κτλ.) 

Η 3η ομάδα δαπανών περιλαμβάνει επιπλέον: 

» Δαπάνες για την αγορά διαρκών αγαθών και συσκευών (έπιπλα, ηλεκτρικές συσκευές, οικιακά σκεύη, συσκευές τηλεφώνου, τηλεοράσεις, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, φωτογραφικές μηχανές, κτλ.) 

» Δαπάνες για την αγορά μεταφορικών μέσων (αυτοκίνητα, μοτοσυκλέτες, κτλ.) 

Η 4η ομάδα δαπανών περιλαμβάνει επιπλέον: 

» Δαπάνες για κατανάλωση αλκοολούχων ποτών (ουίσκι, βότκα, σαμπάνια, κρασί, μπύρα, κτλ.) 

» Δαπάνες για τσιγάρα και καπνό. 

» Δαπάνες για αεροπορικές μετακινήσεις. 

» Δαπάνες για τουριστικές υπηρεσίες (ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια, ομαδικά ταξίδια, κτλ.) 

» Δαπάνες για υπηρεσίες αναψυχής, πολιτισμού και αθλητισμού (γυμναστήρια, εισιτήρια αθλητικών αγώνων, θέατρα, κινηματογράφοι, συναυλίες, κτλ.) 

Στον υπολογισμό των εύλογων δαπανών διαβίωσης ελήφθησαν υπόψη μόνο οι πραγματικές δαπάνες που προέρχονται από αγορές και όχι οι τεκμαρτές δαπάνες από λοιπούς τρόπους κτήσης (δική του παραγωγή, δική του επιχείρηση, άλλες πηγές κτλ). Επίσης ελήφθησαν υπόψη έξοδα που σχετίζονται με κοινωνικές υπηρεσίες που παρέχονται από το κράτος (δηλαδή εθνικού συστήματος υγείας, δημόσια σχολεία κλπ.) και εξαιρέθηκαν εναλλακτικές επιλογές που παρέχονται από τον ιδιωτικό τομέα, καθώς και αγορές πολυτελών ειδών. 

Συνεπώς στο υπολογισμό των εύλογων δαπανών διαβίωσης δεν προσμετρώνται: 

» Δαπάνες για αγορά ειδών πολυτελείας (κοσμήματα, πολύτιμοι λίθοι, ρολόγια, κτλ) και υπηρεσιών πολυτελείας (υπηρεσίες οικιακών βοηθών, μπέιμπυ-σίτερς, καθαριστηρίων, κτλ) καθώς και έξοδα τυχερών παιγνίων (ΛΟΤΤΟ, τζόκερ, στοίχημα, λαχεία, καζίνο, κτλ) 

» Δαπάνες για ιδιωτικά σχολεία και εν γένει ιδιωτική εκπαίδευση (φροντιστήρια, ωδεία, κ.λπ.)

» Δαπάνες για ιδιωτική νοσοκομειακή περίθαλψη. 

» Δαπάνες για ιδιωτική ασφάλιση (υγείας, κατοικίας, κτλ.) 

Επιπλέον, στο καλάθι των εύλογων δαπανών διαβίωσης δεν προσμετρώνται οι δόσεις δανείου για τους δανειολήπτες, και αντίστοιχα το ενοίκιο για τους ενοικιαστές και το τεκμαρτό ενοίκιο για τους ιδιοκτήτες, καθώς οι εύλογες δαπάνες διαβίωσης αναφέρονται στα υπόλοιπα έξοδα που κάνει ένα νοικοκυριό πέραν αυτών που απαιτούνται για την εξασφάλιση κατοικίας. 

Συνεπώς για όσους καταβάλλουν ενοίκιο, στα παραπάνω ποσά προστίθεται το ποσό του ενοικίου για την εξασφάλιση πρώτης κατοικίας με βάση τα προσκομισθέντα αποδεικτικά στοιχεία. 

Με βάση την ανωτέρω κατασκευή του καλαθιού των δαπανών, εκτιμήθηκαν στατιστικά υποδείγματα με ερμηνευτικές μεταβλητές βασισμένες σε επιστημονικά κριτήρια ως προς τους προσδιοριστικούς παράγοντες που επηρεάζουν το επίπεδο δαπανών ενός νοικοκυριού και στην ανάγκη να προσδιοριστούν σαφείς, απλές και κατανοητές κατευθυντήριες γραμμές προς τις τράπεζες και τους δανειολήπτες. 

Συνοπτικά οι ερμηνευτικές μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν μπορούν να ταξινομηθούν σε τρείς κύριες κατηγορίες: 

1) δημογραφικά κριτήρια (μέγεθος νοικοκυριού, αριθμός τέκνων, κτλ), 

2) το είδος της κατοικίας (ιδιοκατοίκηση, ενοίκιο, δάνειο, κτλ) και 

3) γεωγραφικά κριτήρια (επίπεδο αστικότητας, γεωγραφική θέση κτλ). 

Στη συνέχεια, εφαρμόστηκαν δύο εναλλακτικές στατιστικές μέθοδοι παλινδρόμησης (robust linear regression και quartile regression) για τον βέλτιστο χειρισμό των ακραίων τιμών. Εξετάστηκαν ποικίλα υποδείγματα τα οποία παρατίθενται στην συνοδευτική έκθεση. Αξίζει να σημειωθεί ότι με βάση τον υπολογισμό των εύλογων δαπανών διαβίωσης, αυτές προσαυξάνονται σημαντικά για τις οικογένειες με παιδιά ή εξαρτώμενα μέλη (οι οποίες αποτελούν και την πλειονότητα των δανειοληπτών). 

Αποτελέσματα 

Το ύψος των εύλογων δαπανών διαβίωσης για κάθε ομάδα δαπανών όπως προσδιορίστηκε ανωτέρω και με βάση τη σύνθεση του νοικοκυριού δίδεται στον Πίνακα 1. 

(για να δείτε καλύτερα τους πίνακες που παρατίθενται κάντε ΚΛΙΚ πάνω στην εικόνα τους)

Πίνακας 1: Εύλογες δαπάνες διαβίωσης ανά ομάδα δαπανών που λαμβάνεται υπόψη και σύνθεση του νοικοκυριού (παρατίθεται προς σύγκριση το διάμεσο καθαρό εισόδημα οικ. έτους 2013 και το όριο φτώχειας για κάθε τύπο νοικοκυριού) 

* Το όριο φτώχειας (EU-SILK) ορίζεται στο 60% του διάμεσου ισοδύναμου συνολικού διαθέσιμου εισοδήματος του νοικοκυριού, με βάση την τροποποιημένη κλίμακα ισοδυναμίας του ΟΟΣΑ. 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ BLOG

Γενικά: για να υπολογίσουμε τις εύλογες δαπάνες διαβίωσης ανατρέχουμε στη στήλη (4-4η ομάδα δαπανών όπου περιλαμβάνονται και οι τρείς πρώτες ομάδες ετήσιων δαπανών) του πίνακα 1 και διαιρώντας δια 12 (μήνες) εξάγουμε το ποσό των μηνιαίων δαπανών. Εννοείται ότι ανατρέχουμε στην οικεία γραμμή (αριθμός ατόμων).

Για τον υπολογισμό του συνολικού ισοδύναμου διαθέσιμου εισοδήματος του νοικοκυριού λαμβάνεται υπόψη το συνολικό καθαρό εισόδημα, δηλαδή το εισόδημα που προκύπτει μετά την αφαίρεση των φόρων και των εισφορών για κοινωνική ασφάλιση, που λαμβάνεται από όλα τα μέλη του νοικοκυριού. 

Σημαντικές παρατηρήσεις: 

1. Τα ποσά των εύλογων δαπανών διαβίωσης είναι καθαρά μετά την αφαίρεση των φόρων (όπως προκύπτουν στο εκκαθαριστικό σημείωμα της εφορίας) και αφού αφαιρεθεί η δόση του δανείου για τους δανειολήπτες και το ποσό του ενοικίου για τους ενοικιαστές. 

2. Ως εξαρτώμενο τέκνο ή ενήλικας ορίζονται πρόσωπα που θεωρούνται ότι βαρύνουν το φορολογούμενο σύμφωνα με το Ν. 4172/2013. 

3. Οι εύλογες δαπάνες διαβίωσης προσαυξάνονται σε περιπτώσεις που υπάρχουν ιδιάζουσες συνθήκες σε ένα νοικοκυριό. Τέτοια παραδείγματα είναι άτομα με χρόνιες ασθένειες, με φυσικές ή διανοητικές αναπηρίες, με προβλήματα υγείας που απαιτούν ιδιαίτερη φαρμακευτική θεραπεία ή χειρουργείο, άτομα που καταβάλλουν διατροφή και γενικά σταθερά ετήσια έξοδα τα οποία αντικειμενικά δεν μπορούν να μειωθούν. 

4. Τα αποτελέσματα όλων των ομάδων δαπανών βρίσκονται αισθητά πάνω από το όριο της φτώχειας, ιδίως για τις οικογένειες με παιδιά όπου η απόσταση αυξάνεται σημαντικά. Το κατώφλι της φτώχειας ανέρχεται στο ποσό των 5.708 ευρώ ετησίως ανά άτομο και σε 11.986 ευρώ για νοικοκυριά με δύο ενήλικες και δύο εξαρτώμενα παιδιά. Πρακτική εφαρμογή 

Σύμφωνα με το υπό διαβούλευση σχέδιο του Κώδικα Δεοντολογίας Τραπεζών για τη διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων ιδιωτικών οφειλών κατ’ εφαρμογή της παρ. 2 του άρθρου 1 του Ν. 4224/2013, το πιστωτικό ίδρυμα οφείλει να αξιοποιεί τον ορισμό των εύλογων δαπανών διαβίωσης κατά τις διαδικασίες αξιολόγησης της δυνατότητας αποπληρωμής. Πιο συγκεκριμένα το ίδρυμα οφείλει σύμφωνα με τον Κώδικα, να παρέχει Τυποποιημένη Κατάσταση Οικονομικής Πληροφόρησης, η οποία περιέχει τα ελάχιστα απαιτούμενα στοιχεία για τις δαπάνες διαβίωσης, όπως αυτές δηλώνονται από τον οφειλέτη, ώστε να συσχετισθούν με την έννοια των εύλογων δαπανών διαβίωσης. 

Στη συνέχεια κάθε ίδρυμα αξιοποιεί τα υποβληθέντα από τον δανειολήπτη οικονομικά στοιχεία και κάθε διαθέσιμη πληροφόρηση από άλλες πηγές, ώστε να αξιολογούνται, κατ’ ελάχιστον, τα εξής: 

1) οικονομική κατάσταση του δανειολήπτη, 

2) το συνολικό ύψος και η φύση των χρεών του δανειολήπτη, 

3) η τρέχουσα ικανότητα αποπληρωμής του δανειολήπτη, 

4) το ιστορικό οικονομικής συμπεριφοράς του δανειολήπτη και, 

5) η προβλεπόμενη και αναμενόμενη ικανότητα αποπληρωμής του δανειολήπτη, λαμβάνοντας υπόψη το επίπεδο των εύλογων δαπανών διαβίωσης. 

Μετά την παραπάνω αξιολόγηση, το πιστωτικό ίδρυμα είναι υποχρεωμένο να προχωρήσει σε μια προσαρμοσμένη στο προφίλ του οφειλέτη ρύθμιση, προκειμένου αυτός να συνεχίσει να εξυπηρετεί το δάνειο του. Σε κάθε περίπτωση, εφόσον ο οφειλέτης δεν μπορεί να εξυπηρετήσει την παρεχόμενη ρύθμιση διατηρεί το δικαίωμα προσφυγής του στο ν. 3869/2010 (νόμος Κατσέλη) όπως τροποποιήθηκε από το ν. 4161/2013**, όπου δικαστικά θα προσδιοριστεί η διευθέτηση της οφειλής. 

** και τους μεταγενέστερους τροποποιητικούς νόμους

Για να διευκολυνθεί ο εξατομικευμένος (tailor made) προσδιορισμός των εύλογων δαπανών για κάθε δανειολήπτη (δεδομένου ότι κάθε νοικοκυριό αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση με διαφορετικές ανάγκες), παρατίθενται στον Πίνακα 2, οι μέσες δαπάνες των νοικοκυριών για τις βασικές υποκατηγορίες δαπανών.

Πίνακας 2: Δαπάνες που λαμβάνονται υπόψη σε κάθε ομάδα δαπανών και μέση δαπάνη των νοικοκυριών σύμφωνα με τα στοιχεία της Έρευνας Οικογενειακών Προϋπολογισμών (ΕΟΠ) 2012 

*Σημείωση: 

Η μέση δαπάνη έχει υπολογιστεί αφαιρώντας το 5% των ακραίων τιμών (μέθοδος trimmed mean), και αφορά τη σταθμισμένη μέση δαπάνη όλων των νοικοκυριών. Οι μέσες δαπάνες που δίνονται στις δύο τελευταίες στήλες του Πίνακα 2 αναφέρονται στο μέσο όρο των νοικοκυριών. 

Για να προσδιοριστεί η ακριβής δαπάνη με βάση τη σύνθεση κάθε νοικοκυριού, τα στοιχεία του Πίνακα 2 θα πρέπει να πολλαπλασιαστούν με βάση τους συντελεστές στάθμισης που παρουσιάζονται στον Πίνακα 3 και στη συνέχεια να προστεθούν τυχόν επιπλέον αποδείξιμες δαπάνες (στοιχείο 7 του Πίνακα 2). 

Πίνακας 3: Συντελεστές στάθμισης της μέσης δαπάνης ανάλογα με τη σύνθεση του νοικοκυριού Σύνθεση νοικοκυριού Συντελεστής στάθμισης Ένας ενήλικας 46,1% Δύο ενήλικες 77,6% Πολλαπλασιαστής εξαρτώμενων τέκνων 18,9% Πολλαπλασιαστής επιπλέον εξαρτώμενων ενηλίκων 17,8% 

Παράδειγμα: Πώς μπορούν να εφαρμοστούν οι συντελεστές στάθμισης ανάλογα με τη σύνθεση του νοικοκυριού