Η καταστροφή τοπίων και τόπων

Η καταστροφή τοπίων και τόπων

του Τάση Παπαϊωάννου

(Αρχιτέκτων, ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ)

Πηγή: "Χωρίς εφημερίδα"

Ο νεοφιλελευθερισμός που τόσο φανατικά πρεσβεύει και ακολουθεί με θρησκευτική σχεδόν προσήλωση, η κυβέρνηση τα τελευταία χρόνια, έχει αφήσει ήδη το αποτύπωμά του (και) στην νεοελληνική κοινωνία. Έχει εμφυσήσει στις συνειδήσεις αρκετών πολιτών τη λογική του πρόσκαιρου κέρδους, της αρπαχτής, της ιδιοτέλειας. Η κυρίαρχη αρχή που επικρατεί, διαποτίζοντας και αλλοτριώνοντας τα πάντα, είναι αποκλειστικά αυτή του ιδίου οφέλους, που αδιαφορεί γι’ αυτό που συμβαίνει ακριβώς δίπλα του. Ένας ξέφρενος ατομικισμός, όπου κυριαρχεί η λογική: «ο καθένας για την πάρτη του». Το Εγώ που αγνοεί επιδεικτικά το Εμείς, σε μια κοινωνία περισσότερο από ποτέ ασύνδετη και πολυδιασπασμένη.

Κάθε τι δημόσιο κατασυκοφαντείται, υπονομεύεται, λοιδορείται, από την «επιτελική» διακυβέρνηση της Ν.Δ. Μέρα τη μέρα το ιδιωτικό καταβροχθίζει ανεξέλεγκτο, ότι είχε απομείνει ανέγγιχτο από τη δημόσια περιουσία, η οποία λεηλατείται δίχως κανένα φραγμό, καμιά προστασία. Όλα συντελούνται στο όνομα της «προόδου» και των αναγκαίων «μεταρρυθμίσεων» για την ανάκαμψη και τον εκσυγχρονισμό –τάχατες- της χώρας, έτσι που στο τέλος δεν θα έχει μείνει τίποτε που να μην έχει ξεπουληθεί! Η αποδιάρθρωση του κράτους πρόνοιας είναι ολοκληρωτική.

Τάση Παπαϊωάννου, Τοπίο στην Τριχωνίδα (λάδι σε κόντρα πλακέ)

Είναι τέτοιας κλίμακας η συστηματική χειραγώγηση της «κοινής γνώμης» που ελάχιστοι είναι πια εκείνοι, οι οποίοι αντιλαμβάνονται τον θανάσιμο κίνδυνο που ελλοχεύει. Όχι μόνο βέβαια για τη δική μας γενιά, αλλά και γι’ αυτές που θα έρθουν μετά από εμάς. Όλα θυσιάζονται στο βωμό του ιδεολογήματος της «συνεχούς προόδου» και της γνωστής επίκλησης, ενός –πάντοτε- καλύτερου μέλλοντος. Είναι η μόνιμη επωδός όλων όσοι θέλουν να δικαιολογήσουν τη συντελούμενη καταστροφή του περιβάλλοντος, τις αποφάσεις και τις ενέργειες που στοχεύουν αποκλειστικά στη μεγιστοποίηση του οικονομικού κέρδους των ολίγων, εις βάρος των πολλών, υποβαθμίζοντας κάθε άλλη συνιστώσα του ανθρώπινου βίου. Όπως αναφέρουν οι David Graeber και David Wengrow: «Η “ιδέα της προόδου” συνήθως θεωρείται εξαιρετικό παράδειγμα του τρόπου που δεν σκεφτόμαστε πια για την ιστορία και την κοινωνία» (*).

Βεβηλώνουμε αλύπητα τη φύση ως ξένοι κατακτητές, σαν να μην είμαστε κι εμείς κάτοικοι τούτης της γης. Σάμπως να έχουμε απωλέσει οριστικά το ένστικτο της αυτοσυντήρησής μας. Εν ονόματι των εναλλακτικών μορφών ενέργειας και της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, φυτεύονται άναρχα, όπου νάναι, σειρές από ανεμογεννήτριες, τραυματίζοντας ανεπανόρθωτα τη μία μετά την άλλη τις κορυφογραμμές των βουνών. Πρόχειροι δρόμοι που ανοίγονται δίχως στοιχειώδη μελέτη, ίσα-ίσα για να περάσουν οι τεράστιες νταλίκες, πληγώνουν το τοπίο, μοιάζοντας με ανεπούλωτες ουλές πάνω στις απόκρημνες πλαγιές. Γιατί δεν είναι μόνο οι πανύψηλες ανεμογεννήτριες που επιβαρύνουν και υποβαθμίζουν το φυσικό περιβάλλον, είναι και τα θηριώδη στρογγυλά θεμέλιά τους, οι τόνοι του μπετόν και των σιδηρών οπλισμών που χυτεύτηκαν μια για πάντα μέσα στο σώμα της γης. Μνημεία της υποκρισίας των κρατούντων, τα οποία θα θυμίζουν εσαεί στις επερχόμενες γενιές, ότι όλα αυτά τα άχρηστα υπολείμματα κατασκευάστηκαν στο παρελθόν με στόχο, δήθεν την προστασία της φύσης.

Τεράστιες γεωργικές εκτάσεις ισοπεδώνονται και αποψιλώνονται, προκειμένου να τοποθετηθούν τα εκτεταμένα φωτοβολταϊκά «πάρκα», δημιουργώντας με την παρουσία τους μια απόκοσμη εικόνα, δίπλα σε πανάρχαιες αγροτικές καλλιέργειες. Ο απελπισμένος γεωργός μπροστά στην επερχόμενη φτώχεια, μετατρέπει δίχως δεύτερη σκέψη, το χωράφι του σε «υποσταθμό» της ΔΕΗ, επιφέροντας το τελειωτικό χτύπημα στην ήδη αναιμική και θνήσκουσα αγροτική παραγωγή της χώρας. Αυξάνουμε κατά τι την ηλεκτρική ενέργεια, ενώ σε λίγο δεν θα έχουμε τι να φάμε… Πίσω όμως απ’ όλες αυτές τις «πράσινες» επενδύσεις και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, κρύβονται (όπως συμβαίνει τις περισσότερες φορές) τα συμφέροντα μεγάλων ξένων και ελληνικών εταιρειών που βρίσκουν πρόσφορο έδαφος, για ακόμη μεγαλύτερες κερδοσκοπικές ευκαιρίες. Επενδύσεις που επικαλούνται την προστασία του περιβάλλοντος, ενώ στην ουσία διαιωνίζουν και μερικές φορές επαυξάνουν τις οικολογικές καταστροφές.

Οι μεγάλες εκτάσεις των φωτοβολταϊκών πάρκων και των γιγάντιων ανεμογεννητριών (και όχι μόνο), προοιωνίζονται άραγε εικόνες ενός ζοφερού και εφιαλτικού μέλλοντος, όπου το φυσικό περιβάλλον θα έχει ερημοποιηθεί μετά την ολοσχερή λεηλασία του και πάνω του θα στέκουν μόνο τα σκουριασμένα υπολείμματα των αφρόνων τεχνολογικών κατασκευών μας; Έτσι που θα μένουμε στο τέλος, μετά από χρόνια, να θρηνούμε αυτά που χάσαμε, αυτά που δεν προστατεύσαμε (όλοι μαζί και καθένας χωριστά) όταν έπρεπε κι όταν ακόμη μπορούσαμε να σταματήσουμε το κακό, παρότι βλέπαμε την καταστροφή που γινότανε επί των ημερών μας. Επαναπαυμένοι στην καταναλωτική αποχαύνωση του εδώ και τώρα, δίχως μέριμνα για το αύριο, δεν νοιαστήκαμε ουδόλως γι’ αυτό που ήταν η ανεκτίμητη συλλογική μας περιουσία, αλλά μόνο γι’ αυτό που τόσο κοντόφθαλμα θεωρούσαμε αποκλειστικά «δικό μας».

Η φενάκη της «συνεχούς ανάπτυξης» και της οικονομικής μεγέθυνσης, μ’ άλλα λόγια της ακόρεστης ανθρώπινης απληστίας, έχει οδηγήσει σε ανυπολόγιστες καταστροφές τόσο στο φυσικό περιβάλλον όσο και στις ανθρώπινες κοινωνίες. Διαδικασίες μη βιώσιμες, σ’ έναν ούτως ή άλλως πεπερασμένο κόσμο. Έναν κόσμο που δεν μπορεί πια ν’ αντέξει τη φορτική παρουσία μας και τις αυτοκαταστροφικές επιλογές μας. Μήπως, λοιπόν, απέναντι στον μονόδρομο της καταστροφικής και θνησιγενούς «αειφόρου ανάπτυξης» που υποκριτικά υπόσχεται τη μελλοντική ευημερία των ανθρώπινων κοινωνιών, η διέξοδος είναι ν’ αλλάξουμε ρότα και να προχωρήσουμε σ’ έναν άλλο δρόμο, εκείνο της σταδιακής και ελεγχόμενης αποανάπτυξης; Ν’ αλλάξουμε κοντολογίς, τρόπο ζωής, το ίδιο το πολιτισμικό μοντέλο της κοινωνίας μας;

(*) David Graeber & David Wengrow, Η ΑΥΓΗ ΤΩΝ ΠΑΝΤΩΝ – Μια καινούρια ιστορία της ανθρωπότητας, Διόπτρα, Αθήνα 2023