Βγαίνουν καθημερινά στο δρόμο και εντοπίζουν τις ομάδες - «στόχους» (τις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες). Συνήθως χωρίζονται σε ομάδες των πέντε και σε τρεις βάρδιες. Πρωινή, μεσημεριανή και βραδινή. Από νωρίς συναντιόνται στα γραφεία, λένε κάποια πράγματα για να τονωθεί το ηθικό τους και επανδρώνονται με τα απολύτως απαραίτητα. Σακίδιο, νερό, κινητό κονκάρδες, αστυνομικές ταυτότητες και ταυτότητες της οργάνωσης για να αποφύγουν «πέσιμο» της αστυνομίας ή άλλων φιλανθρωπικών οργανώσεων, φοράνε γάντια (ιδίως όταν έχουν εκδορές στα δάχτυλα), έχουν πάντα μαζί τον φωτογράφο τους και δίνουν ραντεβού σε περιοχές – άβατο του ευρύτερου κέντρου της Αθήνας. Στα σοκάκια της οργής. Εκεί που η ζωή και ο θάνατος ακροβατούν στο ίδιο τεντωμένο σκοινί, η αξιοπρέπεια πάει περίπατο και ο πόνος μετατρέπεται σε παραζάλη από ναρκωτικά για να ξεπερνιέται ανώδυνα. Ο Τάσος Σμετόπουλος δείχνει το δρόμο. Και συνήθως πάντα τον στόχο – ανάγκη.
Το WE του NEWS 247 τόν ακολούθησε στο μάθημα ζωής και αλληλεγγύης το βράδυ της περασμένης Πέμπτης. Σε μία διαδρομή πάνω από 10 χιλιόμετρα με τα πόδια. Από την Ομόνοια, στα Εξάρχεια και από το Πανεπιστήμιο, σε δρόμους και πλατείες στο Μοναστηράκι, την Αθηνάς, την Ιάσονος και την πλατεία Βάθης, το σύνθημα είναι πάντα ένα: «Έμφασις (Emfasis) στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια». Όπως ακριβώς είναι και το όνομα της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρίας. Με παραστατικά, ημερολόγια, αποδείξεις και νόμιμη άδεια λειτουργίας από τον Ιούνιο του 2013 (για να μην πηγαίνει ο νους σας στο «κακό» άλλων ΜΚΟ).
Στα δικά μου μάτια ωστόσο, είναι κάτι παραπάνω από εταιρία ή οργάνωση. Είναι οι «Ρομπέν» του δρόμου, οι «Άγγελοι» των αστέγων, οι «πόρνες» (όπως αυτοαποκαλούνται σαρκαστικά) που απορροφούν κοινωνικούς κραδασμούς ή οι «σάκοι του μποξ» που ρουφάνε ανθρώπινο πόνο πριν μετατραπεί σε οργή. Δεν περιμένουν ούτε ένα ευρώ από το ελληνικό κράτος. Συγκεντρώνουν χρήματα από ιδιώτες σε Ντουμπάι, Μαλαισία, Ινδονησία, αλλά και ιδιωτικά κεφάλαια ή δωρεές από Έλληνες. Η «Έμφασις» μετρά ήδη ένα δίκτυο συνεργατών και εθελοντών από 27 περίπου άτομα, με μέσο όρο ηλικίας τα 26 χρόνια.
Οι μετανάστες που τσουβαλιάζονται και η αποτρεπτική φιγούρα του νταβατζή
«Νέκρα σήμερα. Μια περίεργη σιωπή, σχεδόν ανησυχητική. Δεν φταίει η Μέρκελ που έρχεται αύριο. Εδώ και ενάμιση μήνα δεν πετυχαίνουμε κανέναν το βράδυ. Τους μαζεύουν με κλούβες και τους πετάνε στο Ελληνικό, το Μαρούσι, την Αμυγδαλέζα ή την Κόρινθο. Σε μακρινές αποστάσεις, για να μην μπορούν να ξαναγυρίσουν στο κέντρο. Οι περισσότεροι δεν έχουν χρήματα για εισιτήριο. Έρχεται καλοκαίρι βλέπεις και δεν θέλουν να χαλάει η τουριστική εικόνα της Αθήνας. Αλλά ένα βράδυ πρέπει να ακολουθήσουμε τους ίδιους τους άνδρες της αστυνομίας να δούμε πού τους πάνε ακριβώς».
Ο Τάσος Σμετόπουλος είναι ένας εκ των ιδρυτών της νεοσύστατης Emfasis Foundation και υπάλληλος του δρόμου (Street worker). Υπηρετεί το κοινό καλό, γιατί το έχει μέσα του. «Έχω ταλέντο. Δεν έχω δεχτεί πολλές φορές επιθέσεις. Υπάρχουν όμως άγραφοι κανόνες που πρέπει να τηρούνται. Να σκύβεις και να μιλάς στο ύψος του συνομιλητή και σε απόσταση ασφαλείας, ώστε να μην μπορεί να σε αγγίξει με το χέρι του. Δεν πρέπει να έχεις εικόνα επιβλητική. Ούτε να μπαίνεις ανάμεσα σε δύο. Πρέπει να έχεις καλό οπτικό πεδίο. Και να προσέχεις αν υπάρχουν μπουκάλια από αλκοόλ τριγύρω σου. Όταν βλέπω κορίτσια, συνήθως δεν προσεγγίζω εγώ. Γιατί μπορεί να με συνδυάσουν με την καταπιεστική πατρική φιγούρα ή ακόμα χειρότερα, με τον νταβατζή τους. Σε τσακωμό δεν μπαίνουμε ποτέ ανάμεσα. Είναι πολύ επικίνδυνο. Ιδίως όταν οι άλλοι έχουν πιει πολύ».
Συνοδοιπόροι μας στο ταξίδι ψυχολογικής υποστήριξης και ενημέρωσης εκείνης της Πέμπτης, η 27χρονη ψυχολόγος από την Ξάνθη Μάρθα, η 24χρονη Νάσια – κοινωνιολόγος από το Αίγιο και ο Σόλωνας που αποτυπώνει με το φακό του καρέ – καρέ τις δυσκολίες και το αποτέλεσμα της κάθε βάρδιας. Ίσως για να μην ξεχνάνε πρόσωπα. Για να μπορούν να τα εντοπίσουν ξανά και να παράσχουν την απαραίτητη βοήθεια. Όλοι τους είναι εκπαιδευμένοι να κοιτάνε χαμηλά. Πίσω από κολώνες, σκουπιδοτενεκέδες, σε εισόδους πολυκατοικιών και εύκολα διακρίνουν τα ανθρώπινα κουφάρια πίσω από θάμνους και παγκάκια.
Ιστορίες απόγνωσης σε παγκάκια και πεζοδρόμια
Η φιλοσοφία τους, όπως περιγράφει στο WE ο Τάσος Σμετόπουλος, είναι η εξής: «Πάμε και βρίσκουμε στο δρόμο τα άτομα, τα οποία δεν μπορούν να πάνε σε κάποια δομή, είτε γιατί δεν έχουν την πληροφορία, είτε γιατί οι ίδιοι δεν θα το κάνουν. Ένας βασικός στόχος είναι να τους δώσουμε κίνητρο να αλλάξουν κάτι από τη ζωή τους. Εντοπίζουμε την ανάγκη και επιστρέφουμε να την λύσουμε. Μπορεί να μάς πάρει μήνες. Δεν είναι μόνο το φαγητό και το νερό. Είναι κάτι παραπάνω. Ουσιαστικά παλεύουμε να πούμε το εξής: Είσαι εδώ, αλλά υπάρχει και μία άλλη διαδρομή. Εάν θέλεις, έλα να την πάμε μαζί. Αυτό απαιτεί ψυχολογική και συμβουλευτική στήριξη. Τις περισσότερες φορές συνοδεύουμε τους αστέγους σε υπηρεσίες και δίνουμε επιλογές στο πού μπορούν να διανυκτερεύσουν ή να κάνουν ένα μπάνιο».
Απτό παράδειγμα ο γνώριμος Χρήστος και ο Παύλος. Και οι δύο μόνιμοι κάτοικοι της οδού Μασσαλίας, ναρκομανείς και φορείς του HIV. Στη θέα τους, οι κινήσεις της ομάδας σχεδόν αυτόματες. Αφήνουν τον Τάσο να πλησιάσει πρώτος, οι κοπέλες κοντοστέκονται διακριτικά, φορούν όλοι γάντια, κάνουν απόλυτη ησυχία. «Χρήστο; Τι κάνεις; Είμαι ο Τάσος. Χρειάζεσαι κάτι;». Ο Παύλος προλαβαίνει και απαντά πρώτος. «Δεν αντέχω άλλο. Ήμουν στη φυλακή και βρισκόμουν στο πρόγραμμα ΚΕΘΕΑ. Καθαρός για μήνες. Με την δουλειά μου, την κοπέλα μου. Δεν μπορούσα ούτε μπύρα να πιω. Αλλά ξανακύλησα. Βρίσκω πάντα μία πρόφαση να κατέβω στο κέντρο για να πιω. Είναι δύσκολο. Ξέρω τι πρέπει να κάνω. Αλλά δεν μπορώ να το κάνω. Αισθάνομαι ότι έχω τελειώσει. Τρυπάω συνέχεια τα πόδια μου. Ουφ! Τα έβγαλα από μέσα μου», μονολογεί, για να ακούσει τη συμβουλή του Τάσου με μεγάλη προσοχή που ίσως τον βγάλει από το αδιέξοδό του. «Δεν είναι έτσι όπως τα λες. Μπορείς να βοηθήσεις τον εαυτό σου και θα σου δείξουμε εμείς τον δρόμο. Πρέπει να παίρνεις τα φάρμακά σου».
Το ραντεβού ορίστηκε για την Παρασκευή στις 12 το μεσημέρι. Οι άνθρωποι της «Έμφασις» υποσχέθηκαν να τους μεταφέρουν σε νοσοκομείο για τις απαραίτητες εξετάσεις. «Ο Χρήστος έχει σοβαρό πρόβλημα στους πνεύμονες. Πρέπει να νοσηλευτεί άμεσα και να περάσει από σχετικές εξετάσεις», λέει ο Τάσος.
Στη Ζήνωνος συναντάμε ακόμη έναν άστεγο. «Δεν κοιμούνται συνήθως. Αλλά όταν τους προκύψει, πέφτουν σε λήθαργο. Δεν θέλω να τον ξυπνήσω». Τα αντανακλαστικά της μάχιμης ομάδας ενεργοποιούνται στη θέα ενός ακόμα ανθρώπινου κουφαριού στην οδό Σοφοκλέους. «Φίλε μου, είσαι καλά, χρειάζεσαι να σου φέρω νερό;», λέει για ακόμη μία φορά στη διάρκεια του βραδινού οδοιπορικού ο Τάσος, ενώ οι κοπέλες περιτριγυρίζουν τον λιπόθυμο νεαρό. Στη φωνή του Τάσου, σηκώνεται και ξεδιπλώνεται αν και με δυσκολία μπροστά μας ένα παλικάρι σχεδόν 2 μέτρα. «Ναι ναι, παιδιά. Είμαι καλά, θα τα καταφέρω», είπε, ενώ ο Τάσος απομακρύνονταν ήδη. «Γιατί φύγαμε;», τον ρωτάω. «Δεν μπορούμε τώρα να κάνουμε κάτι. Ίσως τρόμαξε που μας είδε. Ή φοβήθηκε ότι θα τον πάμε σε νοσοκομείο για πλύση στομάχου. Οι περισσότεροι δεν θέλουν να ξενερώσουν. Θέλουν να μείνουν με την επήρεια της ηρωίνης».
Μπορείς να γίνεις ο επόμενος street worker;
Πώς ξέρουν όμως ποια διαδρομή θα ακολουθήσουν κάθε φορά; «Πριν καταλήξουμε να μείνουμε σε μία περιοχή, κάνουμε έρευνα από πριν. Αυτήν την περίοδο δουλεύουμε κυρίως, στο κομμάτι του Μεταξουργείου. Ο χάρτης της απόγνωσης χτίζεται σταδιακά. Ας πούμε το καλοκαίρι, υπήρχε μία μετακίνηση του πληθυσμού των αστέγων στην παραλία του Παλαιού Φαλήρου. Στο Πεδίον του Άρεως έγινε επιχείρηση σκούπα από την αστυνομία, αλλά οι άνθρωποι αρχίζουν σταδιακά και ξαναμαζεύονται. Πλατεία Βάθης, Μεταξουργείο, Νομική και Πλατεία Κλαυθμώνος είναι τα πιο προβληματικά σημεία της Αθήνας. Αν δεν τους μετακινήσει βίαια η αστυνομία, τους περισσότερους τους πετυχαίνουμε πάλι. Ή περιμένουν από μόνοι τους, στο ίδιο σημείο για να μας ξαναδούν».
Ποια μπορεί να είναι η πιο άβολη στιγμή ενός street worker; Ο Τάσος που συγκεντρώνει την περισσότερη εμπειρία και από άλλες ΜΚΟ, απαντά: «Τον περασμένο Δεκέμβριο είχε πολύ κρύο και είχαν ανοίξει δομές για να φιλοξενήσουν αστέγους. Πλησιάζαμε τον κόσμο και τον ενημερώναμε για το πού μπορεί να μείνει. Μας έλεγαν όλοι: Ευχαριστώ, αλλά δεν θέλω. Γιατί έχουν ήδη βιώσει την απώλεια του σπιτιού και της ζεστασιάς και δεν θέλουν να το ξαναζήσουν. Συγκλονίζομαι όταν απορρίπτουν τη βοήθειά μας, όταν παραιτούνται από όλα και φτάνουν σε ένα σημείο οριακό».
Στόχος της «Έμφασις» είναι σε λίγα χρόνια να μην υπάρχει άνθρωπος στους δρόμους. «Αυτό θα ήταν το ιδανικό. Η κρίση όμως πολλαπλασιάζει το φαινόμενο. Το 65% όσων ζουν στο δρόμο είναι πλέον Έλληνες».
Η Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρία λειτούργησε αρχικά ως υποστηρικτική σε άλλες δομές. «Οι περισσότεροι μάς έλεγαν: Δώστε τα λεφτά και είμαστε ΟΚ. Ήμασταν επιφυλακτικοί. Κάποια στιγμή μία άλλη ΜΚΟ μάς είπε ότι έχει ανάγκη από θερμαντικά σώματα και software. Ορίστε; Τι να αντιληφθώ τότε εγώ; Σε άλλη περίπτωση, διάβασα ότι μία φιλανθρωπική οργάνωση διοργανώνει μία δράση στο κέντρο. Πήγα. Αλλά δεν υπήρχε κανείς. Οπότε; Εκεί καταλάβαμε ότι πρέπει να κάνουμε κάτι δικό μας. Κάτι καινούργιο».
Οι τρεις ιδρυτές Μαρία Καρρά, Απόστολος Βαφέας και Τάσος Σμετόπουλος ξεκίνησαν τις πρώτες επαφές με την Dynamo International που εξειδικεύεται σε δράσεις του δρόμου και πήραν το βάπτισμα του πυρός. Τον Ιούνιο του 2013 συνέστησαν την δική τους «Έμφασις», με άτομα που γνώριζαν ήδη. «Η ομάδα που δουλεύουμε σήμερα στο δρόμο προϋπήρχε, λόγω της εθελοντικής μας συμπόρευσης στην Πράξις. Σταδιακά, η ομάδα "χτίστηκε" από καινούργια μέλη».
Σήμερα, οι πρωτοβουλίες που αναλαμβάνουν σπάνε το φράγμα του φιλανθρωπικού κατεστημένου και ανοίγουν το δρόμο στην καινοτομία και την έμπρακτη αλληλεγγύη. Μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας για ανηλίκους, προσφορά φαρμάκων που εξασφαλίζουν από κοινωνικά φαρμακεία, ενώ σκοπεύουν να εφαρμόσουν πρόγραμμα οδοντιατρικής αποκατάστασης σε χρήστες ναρκωτικών ουσιών του ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ και των «18 και άνω».
Εμείς δεν έχουμε παρά να τους ευχηθούμε αληθινές και περισσότερες επιτυχίες στο κοινωνικό τους έργο.
(Ευχαριστούμε τον Ανδρέα Καμουτσή για το φωτορεπορτάζ)
Πληροφορίες για τη δράση της "EMFASIS" μπορείτε να βρείτε και στη σελίδα τους στο Facebook.
Πώς μπορείτε πραγματικά να βοηθήσετε; Όλα τα χρήσιμα βήματα.
