Επαναστατικοποιώντας την παραγωγή, για την ανθρωπότητα και τον πλανήτη (αναδημοσίευση)

Δημοσιεύτηκε στο Kasama on April 24 του Mike Ely, μετάφραση Κώστας Μπατής

Δημοσιεύτηκε στο Kasama on April 24 του Mike Ely, μετάφραση Κώστας Μπατής

Σημείωση: Ο Mike Ely είναι ο ιδρυτής και συντάκτης του Kasama Project, μια ιστοσελίδα και δίκτυο αφιερωμένη στη δημιουργία ενός κομμουνιστικού κινήματος στις ΗΠΑ. Τα περισσότερα μέλη του προέρχονται από το Μαοϊκό κίνημα, αλλά η συζήτηση είναι αρκετά ανοικτή σε όλους, χωρίς τους δικούς μας εγχώριους σεχταρισμούς. Διαφωνώ με κάποια σημεία, αλλά θεώρησα ότι άξιζε να μεταφραστεί κυρίως λόγο των θεμάτων που θίγει.

Υπάρχει μια γόνιμη αντιπαράθεση στο Kasama μεταξύ τωνKeith and Stephanie, στην οποία δεν θα αναφερθώ, αλλά θα απαντήσω στα θέματα που τέθηκαν. Θεωρώ ότι υπάρχουν κάποιες αντιφάσεις στην θεωρία μας, και στις επιλογές που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα σήμερα. Ένας ορίζοντας πέρα από την λιτότητα και την ανισότητα.

Πρώτον: Οι άνθρωποι υποφέρουν, δυστυχώς, από την φτώχεια και την ανισότητα. Είναι άσχημο να είσαι φτωχός. Βλέπουμε τα παιδιά μας να πεινούν και να πεθαίνουν από την πείνα ακόμη και μπροστά στα μάτια μας - νεογέννητα να πεθαίνουν από αφυδάτωση λόγο μολυσμένου νερού. Βλέπουμε ένα κόσμο αγαθών, ανακαλύψεων και ταξιδιών, και την ίδια στιγμή (λόγω τεράστιας φτώχιας) σε αδιέξοδη, επαναλαμβανόμενη, κακοπληρωμένη εργασία, που είναι εξωφρενικό - ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη ότι για δισεκατομμύρια ανθρώπους δεν υπάρχει διέξοδος.

Δεύτερoν: Η σύγχρονη παραγωγή επιτρέπει (για πρώτη φορά στην ιστορία) μια κοινωνία αφθονίας για όλους. Στο παρελθόν η φτώχεια και η πείνα ήταν αποτέλεσμα της αδυναμίας της ανθρωπότητας να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την φύση - μια περιορισμένη ικανότητα να θριαμβεύσει πάνω σε ένα βραχώδες έδαφος, σε ένα καταστροφικό τυφώνα, μια λοίμωξη, ή ξηρασία.

Σήμερα όμως, η συνεχής ύπαρξη της πείνας και της φτώχειας είναι αποτέλεσμα της σύγχρονης εξωφρενικής και άδικης οργάνωσης της ταξικής κοινωνίας - η ύπαρξη της είναι η αιτία μιας δύσκολης ζωής για την πλειοψηφία της ανθρωπότητας. Εναλλακτικές δυνατότητες είναι πλέον δυνατές (αμοιβαία ανάπτυξη, ριζικά νέες μορφές ισοπολιτείας, ένας ριζικός αναπροσανατολισμός των πλεονασμάτων παραγωγής προς την επίλυση των τεραστίων ιστορικών/κοινωνικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι στον πλανήτη).

Η ταξική φύση είναι εμφυτευμένη στην παραγωγή

Η ύπαρξη της καταστροφής των βουνοκορφών για εξόρυξη είναι συνδεδεμένη με την καπιταλιστική παραγωγή και την καπιταλιστική λογική και καπιταλιστικές αποφάσεις. Η παραγωγή (η μορφή της, ο αντίκτυπός της, ακόμη κι η φυσική μηχανική της) είναι βαθιά σημαδεμένη από την ταξική κοινωνία μέσα από την οποία αναδύεται.

Τρίτον: Η μορφή της σύγχρονης παραγωγής (και κατανάλωσης) είναι έντονα διαποτισμένη από την ταξική φύση της κοινωνίας που τις παρήγαγε. Δεν μας απασχολεί μονάχα το γεγονός ότι το υπέρ-προϊόν της παραγωγής αλλοτριώνεται από τους εκμεταλλευτές (τους κατόχους του κεφαλαίου). Ολόκληρη η διαδικασία παραγωγής (οι μορφές, οι εισροές, ο σκοπός, οι εκροές, τα αποτελέσματα της, η φυσική μηχανική, η κοινωνική διάρθρωση της ιεραρχίας και των τιμωριών) είναι διαποτισμένη από την ταξική κοινωνία μέσα από την οποία ανήλθε.

Αυτό αποτελεί μια πολύ σημαντική πτυχή για την κατανόηση της βιωσιμότητας του σοσιαλισμού που θα πρέπει να φέρει επανάσταση στα κληρονομημένα πρότυπα της παραγωγής και κατανάλωσης.

Μια από τις σημαντικές συνεισφορές της Μεγάλης Προλεταριακής Πολιτιστικής Επανάστασης είναι η ανάδειξη του γεγονότος ότι η μορφή της παραγωγής σχετίζεται με την κατεύθυνση που ακολουθείται είτε προς στον καπιταλισμό είτε προς στον κομμουνισμό.

Κάποια παραδείγματα:

Η ίδια η αρχιτεκτονική των κεφαλαιοκρατικών εργοστασίων απαιτεί μια συγκεκριμένη μορφή ιεραρχίας - που εμποδίζει τις σοσιαλιστικές/κομμουνιστικές σχέσεις μέσα στην παραγωγή.

Στην Κίνα, τα εργοστάσια, τα λιμάνια, τα ναυπηγεία, τα αγροτικά χωριά έπρεπε να οικοδομηθούνε διαφορετικά (με αίθουσες συνεδριάσεων, ανοιχτούς χώρους, καφετέριες, διαρθρωτικές αλλαγές τέτοιες ώστε οι εργαζόμενοι να συμμετάσχουν πραγματικά στη δική τους υποτιθέμενη “εξουσία” στην κοινωνία).

Η ίδια η φύση της κεφαλαιοκρατικής γραμμής παραγωγής συχνά προϋπέθετε ότι οι εργάτες είναι γρανάζια της παραγωγής (και δεν θα συνεδριάζουν για να βγάλουν αποφάσεις). [Η παραγωγή] έχει διαμορφωθεί έτσι ώστε μπορούμε να πούμε πως η “εργασιακή ζωή” των εργατών είναι επαναλαμβανόμενη, μη δημιουργική, και κυριαρχούμενη. Αρκεί να σκεφτούμε, πως ένα εργοστάσιο υφασμάτων στο Μπαγκλαντές θα πρέπει να φτιαχτεί διαφορετικά για να εξυπηρετήσει την επαναστατική προοπτική (θα υπάρχουν κέντρα φροντίδας; Ένα σχετικό με το αντικείμενο κολέγιο; Θα υπάρχει επεξεργασία λυμάτων; Ή πλατφόρμες για δημόσιες ομιλίες στο κτίριο παραγωγής;). 

Η ταξική φύση είναι πιο εμφανής στις κοινωνικές δομές της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής (ιεραρχία, επιβεβλημένη υπακοή, απειλή απόλυσης, εμπειρογνώμονες, στελέχη που εκπαιδεύονται στην καπιταλιστική αποτελεσματικότητα, “την προσοχή προς το αποτέλεσμα”, αναπαραγωγή “της γραμμής χρώματος”, εγγενής διαχωρισμούς μεταξύ των μονάδων και της κοινότητας, μεταξύ της εργασίας και της εκπαίδευσης, οι υποθέσεις των «υποκαταστάσεων», η λειτουργία των εναλλασσόμενες βάρδιες, κ.λπ. κ.λπ.)

Αλλά δεν θα προχωρήσει αρκετά η σοσιαλιστική επανάσταση χωρίς να αντιλαμβανόμαστε ότι η ταξική φύση είναι ενσωματωμένη στον τρόπο που έχουν σχεδιαστεί οι μηχανές ή στις υποθέσεις των κληρονομούμενων διαδικασιών. Την παραγωγή (συμπεριλαμβανομένων των φυσικών δυνάμεων) θα την κληρονομήσουμε από την ταξική κοινωνία. Εδώ θα συζητήσουμε τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της καπιταλιστικής παραγωγής (και το παράλληλο έγκλημα της συνέχισης των κεφαλαιοκρατικών μεθόδων στις περισσότερες σοσιαλιστικές κοινωνίες του παρελθόντος).

Το γεγονός ότι υπάρχουν πολλοί δίαυλοι επικοινωνίας μεταξύ των διευθύνοντων συμβούλων στην βιομηχανία, αλλά περιορισμοί επικοινωνίας στους αγρότες στα χωράφια λέει πολλά για τον τρόπο που παίρνονται οι αποφάσεις, από ποιόν και γιατί.

Το παράδειγμα του γαιάνθρακα

Ας δούμε ένα παράδειγμα που γνωρίζω καλά:

Το κάρβουνο (γαιάνθρακας) καθεαυτό δεν είναι ταξικό. Είναι απλά ένα ορυκτό του εδάφους.

Αλλά τα πάντα στην παραγωγή και κατανάλωση του κάρβουνου είναι σημαδεμένη από τις τάξεις (και την ταξική πάλη) και (στην σημερινή κοινωνία) ιδιαίτερα διαποτισμένη από την κεφαλαιοκρατική φύση των αποφάσεων πάνω στην παραγωγή.

Ένα παράδειγμα είναι η εξόρυξη μέσω της καταστροφής των βουνοκορφών - όπου, επί κεφαλαιοκρατίας είναι “κερδοφόρο” να καταστρέφεις το βουνό για την εξόρυξη γαιάνθρακα, απλώς αφαιρώντας την κορυφή του βουνού. Αυτό καταστρέφει κάτι μη αντικαταστήσιμο (και φέρνει στον νου την λέξη “επικαρπωτές” - δηλαδή, θα πρέπει να είμαστε διαχειριστές του κόσμου γύρω μας, και να χρησιμοποιούμε τους καρπούς του με βιώσιμο τρόπο). Ο λόγος είναι απλός: υπό τις τρέχουσες συνθήκες της αγοράς, μια ίντσα άνθρακα μπορεί να γίνει με την αφαίρεση ενός ποδιού βράχου. Έτσι αν ο γαιάνθρακας είναι 30 ίντσες (κάτι που είναι αδύνατο να εξορύξεις επικερδώς με υπόγειες τεχνικές) οι εταιρίες γαιάνθρακα μπορούν “επικερδώς” να αφαιρέσουν την κορυφή του βουνού σε κατά μέσο όρο 30 πόδια ύψος.

Ο Καρλ Μαρξ αναφέρει “Ακόμα και μια ολόκληρη κοινωνία, ένα έθνος, μάλιστα όλες οι σύγχρονες κοινωνίες μαζί παρμένες, δεν είναι ιδιοκτήτες της γης. Είναι απλώς οι κάτοχοι της, οι επικαρπωτές της, και οφείλουν σαν boni patres familias [αρχηγοί των οικογενειών] να την κληροδοτήσουν βελτιωμένη στις επόμενες γενεές" (Κεφάλαιο τόμος 3 σελ 952 εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή).

Η εξόρυξη γαιάνθρακα φέρνει το στίγμα αίματος των εργαζομένων. Στο ορυχείο στο οποίο δούλευα 3 εργάτες βρήκαν τον θάνατο τους. Ακόμα άνθρωποι έβγαιναν τραυματισμένοι καθημερινά. Βλέποντας τους γηραιότερους εργάτες να ετοιμάζονται για δουλειά (αργά και οδυνηρά) βάζοντας δικτυώματα, στηρίγματα, και ψεύτικα πόδια. Έβλεπες να λείπουν δάχτυλα ή να υπάρχουν μεγάλες ουλές. Η κεφαλαιοκρατική εξόρυξη γαιάνθρακα χρησιμοποιεί τους ανθρώπους ως πρώτη ύλη. 

Ας το πούμε ξανά: αυτό εκφράζεται στο “πως λειτουργούν τα ορυχεία” (δηλαδή, τι διαδικασίες υπάρχουν που, πως εκπαιδεύονται τα αφεντικά, τι θεωρείται “ασφαλές”, πως παίρνονται οι αποφάσεις), αλλά είναι ήδη ενσωματωμένο στην ίδια την φύση της παραγωγικής διαδικασίας, η οποία έχει αναπτυχθεί και μορφοποιηθεί εδώ και έναν αιώνα από τον καπιταλισμό.

Δεν πρόκειται λοιπόν η σοσιαλιστική κοινωνία απλώς να αναλάβει την παραγωγική διαδικασία που κληρονόμησε από τον καπιταλισμό, και να χρησιμοποιήσει το προϊόν και υπερπροϊόν όπως το διαχειριζόμαστε τώρα. Η ίδια η παραγωγή έχει ταξικό χαρακτήρα.

Επιπροσθέτως: Υπάρχουν ολόκληροι κλάδοι της βιομηχανίας όπου η επέκταση και η ίδια τους η ύπαρξη αντανακλά τις αποφάσεις του καπιταλισμού. Η άρχουσα τάξη είχε, από τα χρόνια του Αϊζενχάουερ ( από τον Β’ΠΠ οι ΗΠΑ ελέγχουν το πετρέλαιο στην Μέση Ανατολή), αποφασίσει να χτίσει ένα σύστημα λεωφόρων με την επέκταση των προαστίων (όχι σιδηροδρομικού συστήματος, και όχι συμπαγής πόλεις)

Δεν είναι μονάχα το κυνήγι του κέρδους χαρακτηριστικό του καπιταλισμού - αλλά ολόκληρη η διάρθρωση της κοινωνίας, η ίδια η παραγωγή προϊόντων αντανακλά κεφαλαιοκρατικές αξίες και προτεραιότητες (συμπεριλαμβανομένου του ρατσισμού και τον αγώνα των λευκών)

Η σοσιαλιστική κοινωνία πρέπει να αναστοχάζεται και να μεταλλάσσεται

Ο τρόπος με τον οποίο παράγεται και χρησιμοποιείται η ενέργεια στις ΗΠΑ είναι ένα εμφανώς καταστροφικός (και περιφρονεί τις μελλοντικές ανάγκες της ανθρωπότητας). Οι ΗΠΑ κάνουν διπλάσια περίπου χρήση ενέργειας σε σχέση με την ιμπεριαλιστική Ευρώπη (όπου συναντάμε παρόμοιο τρόπο ζωής).

Ο γαιάνθρακας στις ΗΠΑ χρησιμοποιούνταν για τους σιδηροδρόμους (ως καύσιμο) και στη χαλυβουργία (ως συστατικό οπτάνθρακα (κοκ)) - σήμερα μετατρέπεται σε σκόνη και μεταφέρεται κυρίως στους σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Έτσι λοιπόν, δεν είναι μονάχα η συνθήκες παραγωγής κεφαλαιοκρατικές, αλλά και ο σκοπός της παραγωγής, και οι τρόποι κατανάλωσης διαφόρων εμπορευμάτων κλπ.

Οι κομμουνιστές έχουν συχνά γράψει πως δεν μπορούμε απλά να καταλάβουμε το υπάρχον κράτος και να το χρησιμοποιήσουμε για τους σκοπούς μας.

Παρόμοια λογική είναι σωστή και για την παραγωγή - δεν μπορούμε απλά να επανακαταλάβουμε τον παραγωγικό μηχανισμό αυτής της κοινωνίας και να τον χρησιμοποιήσουμε για τους σκοπούς μας. Η παραγωγική διαδικασία καθαυτή χρειάζεται ριζοσπαστική κριτική, ανατροπή και μετατροπή από τους ίδιους τους εργαζομένους, με ταυτόχρονη διατήρηση και ανάπτυξη μιας λειτουργικής οικονομίας.

Στην θεωρία της πολιτιστικής επανάστασης, ειπώθηκε (από τους επαναστάτες κομμουνιστές) ότι η ταξική φύση της διαδικασίας παραγωγής καθορίζεται σε τρία επίπεδα:

Στο επίπεδο της ιδιοκτησίας (και όχι μονάχα της νομικής μορφής, αλλά πραγματικής ιδιοκτησίας: πράγμα που σημαίνει πως αν τα πάντα είναι κρατικά, ποιος πραγματικά ελέγχει το κράτος;)

Στο επίπεδο των σχέσεων μέσα στην παραγωγή (δηλαδή πως η ίδια η εργασία οργανώνεται, και πόσο είναι ανεπτυγμένη είναι η συνείδηση των εργατών και η πολιτικής τους δύναμη).

Στο επίπεδο των σχέσεων διανομής (δηλαδή πως οι μισθοί και τα προϊόντα διαμοιράζονται, και ποιόν αυτή η ανταλλαγή υπηρετεί)

Η αντίληψη αυτή είναι πολύ διαφορετική από τις παλαιότερες, προηγούμενες, ιδέες μεταξύ των κομμουνιστών - που πίστευαν (μονόπλευρα, έστω και αφελώς) ότι η κρατική ιδιοκτησία διευθύνει τον σοσιαλιστικό χαρακτήρα της παραγωγής. Αντίθετα, οι κομμουνιστές κατά τη διάρκεια της πολιτιστικής επανάστασης, είπαν ότι πρέπει να δούμε αν η κοινωνική ιδιοκτησία (διαμέσου της κρατικοποίησης) είναι αληθινή ή ψευδής - δηλαδή ποιος είναι ο ιδιοκτήτης του κράτους με μια στενότερη έννοια; Είναι το κράτος ακόμα επαναστατικό προπύργιο των κομμουνιστών στον συνεχή μετασχηματισμό;

Αλλά πέραν αυτού, υποστήριξαν ότι η ιδιοκτησία μονάχα (ακόμα και από ένα σοσιαλιστικό κράτος) δεν εγγυάται σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής - και ότι είναι σημαντικό να δούμε πως λειτουργούσε η ίδια η τοπική παραγωγή (ποια γραμμή είναι στη διοίκηση), ποιους ευρύτερους σκοπούς εξυπηρετεί η διανομή των προϊόντων. Αυτή είναι μια αρκετά ριζοσπαστική άποψη - και παρέχει μια νέα απάντηση στις δυνάμεις που εδώ και χρόνια θεωρούν πως ο “εργατικός έλεγχος” στο εργοστάσιο είναι το κλειδί για την διατήρηση του πραγματικού και διαρκούς επαναστατικού μετασχηματισμού.

Πρέπει να βλέπουμε περισσότερα από απλώς την ιδιοκτησία στην παραγωγική διαδικασία (και όχι απλά που πάει η υπεραξία), αλλά ακόμα τι παράγεται, πως παράγεται, και τι εξυπηρετεί γενικά.

Μου φαίνεται αναπόφευκτο ότι μια μη ιμπεριαλιστική βόρεια Αμερική θα έχει ριζικά διαφορετική καταναλωτική συμπεριφορά. Αρκετά διαφορετική παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών. Ριζικά διαφορετικές περιβαλλοντολογικές επιπτώσεις. Ριζικά διαφορετικές αξίες και επιδιώξεις ανάμεσα στον κόσμο.

Ο Rudolf Bahro είχε πει (σε ελεύθερη μετάφραση): “Ο Schiller πήγε μονάχα μια φορά στη ζωή του στην Ρώμη, αλλά του έμεινε αξέχαστη. Γιατί θα πρέπει κάθε διευθύνων σύμβουλος της Γερμανίας να πηγαίνει στην Σρι Λάνκα ή στις παραλίες της Βόρειας Αφρικής κάθε χειμώνα;”

Ομοίως, το γεγονός ότι μπορούμε να αγοράσουμε ορχιδέες (ή κοκαΐνη) από την Κολομβία σε κάθε γειτονιά, ή ότι τα φρούτα έχουν προέλθει από οπουδήποτε (ανεξάρτητα από την τοπική καλλιεργητική περίοδο τους) σχετίζεται με τον ιμπεριαλισμό. Δεν υπάρχει τίποτε ηθικά κακό με το να τρώμε μπανάνες κάθε μέρα - αλλά υπάρχει πρόβλημα με τη δομή των παγκοσμίων σχέσεων που φέρνουν μπανάνες σε κάθε μπακάλικο στις ΗΠΑ και κάνει τα προϊόντα που έρχονται από μακριά μη-εξωτικά.

Τι θα σημαίνει ένα μειωμένο “αποτύπωμα άνθρακα” στην τιμή του βοδινού κρέατος και το επίπεδο κατανάλωσης); Αλλά δεν μπορώ να φανταστώ ότι η επανάσταση δεν θα σημαίνει σημαντικές αλλαγές - και όχι μονάχα επειδή η επανάσταση θα προκαλέσει προσωρινή διατάραξη των πολύπλοκων κυκλωμάτων του εμπορίου. Αυτό συνδέεται με την ερώτηση “πως θα έμοιαζαν η Γουατεμάλα και το Πουέρτο Ρίκο αν δεν κυριαρχούνταν από τις ΗΠΑ - το φτηνό μηχανοποιημένο σιτάρι της, και τις αποφάσεις που πάρθηκαν από την οικονομία και το κεφάλαιο;”

Ναι, για να επιστρέψω στο αρχικό μου επιχείρημα, έχουμε μια σημαντική δυνατότητα να παρέχουμε αφθονία προϊόντων στους ανθρώπους του που σήμερα πεινάνε, υποσιτίζονται, δεν έχουν καθαρό νερό ή περίθαλψη, είναι υπό-εκπαιδευμένοι, οικονομικά κατεστραμμένοι, αποκομμένοι από την πληροφορία και την επικοινωνία κλπ.

Έχω στο μυαλό μου την εικόνα μιας νεαρής κοπέλας από την ορεινή περιοχή της νότιας Ασίας, που περνά τις ημέρες της μεταφέροντας το νερό του ποταμού στο χωριό της, για να απορροφηθεί στο στομάχι της σεξουαλικής δουλείας σε κάποια αστική περιοχή - αν η επανάσταση μας δεν αλλάξει τις επιλογές της και το χωριό της, τότε δεν θα είναι καθόλου επανάσταση.

Κατά κάποιο τρόπο, η μεγάλη δύναμη των παραγωγικών δυνάμεων (που δημιουργήθηκε κάτω από τον καπιταλισμό) θα το καταστήσει αυτό δυνατό με ένα κυριολεκτικά πρωτοφανή τρόπο. (ΤΙ θα σήμαινε για τις νέες γυναίκες να έχουν αντλίες νερού σε τέτοια χωράφια, με τον ελεύθερο χρόνο τους, και η άρδευση να κάνει τα χωράφια τους πιο παραγωγικά; Τι θα σήμαινε αν τα πλεονάσματα σε παγκόσμια κλίμακα και όχι μόνο δεν άφηνε απλώς αυτές τις περιοχές, αλλά δημιουργούσε ανάπτυξη και τις εξυπηρετούσε;) 

Αλλά την ίδια στιγμή η κομμουνιστική επανάσταση θα μετασχηματίσει ριζικά και την παραγωγή (μέθοδοι, σκοποί, εκροές, γεωγραφική διανομή) - ή αλλιώς η επανάσταση δεν θα είναι ούτε κομμουνιστική ούτε απελευθερωτική.