Ο ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ ΩΣ ΠΟΙΗΤΗΣ (αναδημοσίευση)

Από το διαδικτυακό περιοδικό Tar

της Τίνας Βαρουχάκη

Κι αν γεννηθείς κάποια στιγμή 

Μιαν άλλη που δε θα υπάρχω

Μη φοβηθείς

Και θα με βρείς είτε σαν άστρο

Όταν μονάχος περπατάς στην παγωμένη νύχτα

Είτε στο βλέμμα ενός παιδιού που θα σε προσπεράσει

Eίτε στη φλόγα ενός κεριού που θα κρατάς

Σε μια από τις αξέχαστες συναυλίες της ζωής μου, στο Μέγαρο Δουκίσσης της Πλακεντίας, (καλοκαίρι 1990!) η Αρλέτα προλογίζοντας το επόμενο τραγούδι που θα ερμήνευε, είπε: «Τον Μάνο Χατζιδάκι πολλοί τoν ξέρουν ως μουσικό, αλλά λίγοι ως ποιητή…»

Σήμερα, 20 χρόνια μετά το θάνατό του, (15 Ιουνίου 2014) ένοιωσα την ανάγκη να διαφοροποιηθώ από το…αυτονόητο, επιχειρώντας μια αναφορά στο στιχουργικό-ποιητικό του έργο. Ξεφυλλίζοντας τους δίσκους του, συνειδητοποίησα με έκπληξη πόσες φορές έχω σφάλει αποδίδοντάς του σε ορισμένα «γνωστά» τραγούδια μόνο τη μουσική… Αλλά το κίνητρο αυτής της προσπάθειας δεν ήταν τόσο η ενημέρωση, όσο η εσωτερική ανάγκη μιας βαθύτερης κατανόησης του έργου του. Ανάγκη η οποία δεν εξαντλείται, αλλά ούτε και ολοκληρώνεται με το παρόν κείμενο.

Κάνοντας ένα «σχέδιο» αυτού του «αφιερώματος», αρχικά φανταζόμουν ένα κείμενο γεμάτο λυρισμό με παράθεση ποιημάτων που σε «ταξιδεύουν». Η συνειδητοποίηση του όγκου του υλικού[2] καθιστούσε όμως αδύνατη την παρουσίαση του συνόλου των ποιημάτων και εκ των πραγμάτων με υποχρέωνε σε παράθεση τμήματος του έργου ή αποσπασμάτων. Αλήθεια όμως, με τι κριτήριο; και αν έτσι έχαναν κάποια ποιήματα το νόημά τους; Πώς να αποσπάσεις ένα έργο από τα αρχικά του συμφραζόμενα;

Στο πλαίσιο του παρόντος κειμένου, θέλησα να «φωτίσω» δυο όψεις του ζητήματος: 

α) ότι ο Μάνος Χατζιδάκις δεν ασχολήθηκε τυχαία και αποσπασματικά με την ποίηση, καθότι καταλαμβάνει ένα σημαντικό μέρος του έργου του (περί τα 90 ποιήματα)[3]

β) ότι η σχέση του με την ποίηση ενδυναμώνεται και από το γεγονός ότι σε ορισμένες περιπτώσεις ο Μάνος Χατζιδάκις έχει την ιδιότητα μόνο του ποιητή, δεδομένου ότι ποιήματά του έχουν μελοποιηθεί από άλλους συνθέτες.

Τέτοιες περιπτώσεις αποτελούν οι δίσκοι (τους παραθέτουμε με χρονολογική σειρά): «Μπαλάντες» (1965) όπου περιλαμβάνεται το τραγούδι «Πνιγμένη κόρη» σε μουσική Γιώργου Ρωμανού. Ο δίσκος «παιδί της γης» (1977) σε μουσική Νότη Μαυρουδή και ποίηση αποκλειστικά του Μάνου Χατζιδάκι. Στο δίσκο περιλαμβάνεται και ένα ποίημα με τίτλο: «κρίση», το οποίο μελοποιήθηκε αργότερα από τον συνθέτη Σταύρο Ξαρχάκο και περιλαμβάνεται στο δίσκο του «Αγάπη είν η ζωή» που κυκλοφόρησε το (1994).

Τα υπόλοιπα ποιήματα που βρήκαμε στο αρχειακό υλικό «Κατάλογος Ελληνικής Δισκογραφίας 1950-2010» του Πέτρου Δραγουμάνου[4] έχουν μελοποιηθεί από τον ίδιο τον συνθέτη.[5] Ενδιαφέρον παρουσιάζει ακόμη το γεγονός ότι τρία ποιήματα του Μάνου Χατζιδάκι «Ρόννυ», «Μαρία-Ελένη» (αρχικά μελοποιημένο από τον Μ.Χ.) και «Ο χορευτής του Σαίντ Ιλαίρ» έχουν μελοποιηθεί από τον Στάθη Άννινο και περιλαμβάνονται στο δίσκο «Όνειρα του κόσμου» (1998).

Ένα άλλο στοιχείο που θεωρούμε αξιοσημείωτο, είναι ότι εντοπίσαμε ορισμένα ποιήματα του Μάνου Χατζιδάκι που κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά σε δίσκους που δεν περιλαμβάνονται στην προσωπική του δισκογραφία. Για παράδειγμα, το ποίημα «έξη κορίτσια» βρίσκεται ηχογραφημένο σε δίσκο με τραγούδια διαφόρων συνθετών και με ερμηνεία της Μαρίας Δημητριάδη (1980). Το τραγούδι «κρίση» στη δεύτερη μελοποίηση και ηχογράφησή του, περιλαμβάνεται στον δίσκο του Σταύρου Ξαρχάκου «Αγάπη είν΄η ζωή» όπως προαναφέραμε. Επίσης, το τραγούδι «το χρυσόψαρο» περιλαμβάνεται στο δίσκο «Αρλέτα:10 και μια νύχτες, ζωντανή ηχογράφηση από το Περοκέ». Επιπροσθέτως, να αναφέρουμε και το γεγονός ότι ελάχιστα από τα τραγούδια έχουν γραφεί από τον Μάνο Χατζιδάκι σε συνεργασία με κάποιον άλλο δημιουργό, όπως συμβαίνει σε ορισμένα από τα τραγούδια των δίσκων «Οι μπαλάντες της οδού Αθηνάς» και «Πορνογραφία» όπου συνυπογράφονται ποιήματα με τον επίσης εξαιρετικό Άρη Δαβαράκη.

Έντονα μας προβλημάτισε ο τρόπος παρουσίασης των τραγουδιών δεδομένου ότι πολλά από αυτά βρίσκονται σε περισσότερους από έναν δίσκο. Η αναφορά του συνόλου των τίτλων με αντίστοιχες ηχογραφήσεις είχε το πλεονέκτημα της μη επανάληψης των ίδιων τραγουδιών, αλλά συγχρόνως υφίστατο το πρόβλημα της μη οργανωμένης παρουσίασης του υλικού και κυρίως αποσπούσε το έργο απο το πλαίσιο στο οποίο γράφτηκε. Ετσι αποφασίσαμε να παραθέσουμε τίτλους δίσκων σημειώνοντας μόνο τα τραγούδια εκείνα των οποίων οι στίχοι υπογράφονται από τον Μάνο Χατζιδάκι. Προκειμένου να περιορίσουμε τις επαναλήψεις πολλών τραγουδιών, αναζητήσαμε κάθε τραγούδι σε στίχους ή ποίηση Μάνου Χατζιδάκι, εντάσσοντάς το στο δίσκο με τον οποίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά.[6]

Παραθέτουμε δε, το υλικό χωρισμένο ανά δεκαετία. Μόνη εξαίρεση αποτελούν συλλογές έργων που αφορούν παρελθόντα χρόνο, αλλά έχουν εκδοθεί μεταγενέστερα όπως για παράδειγμα, ο δίσκος «To62΄του Μάνου Χατζιδάκι» με ημερομηνία έκδοσης 1983, καθώς και ο δίσκος «H λαϊκή αγορά» (1959-1975) αρχική έκδοση 1987.

Στη συνέχεια παραθέτουμε τους τίτλους των τραγουδιών σε στίχους ή ποίηση Μάνου Χατζιδάκι κατά χρονολογική σειρά.