Εθνικιστική μπόχα μέσα από τα ερείπια της Επιδαύρου (αναδημοσίευση)

από eksegersi.gr 

Ο ακροδεξιός εσμός, με αιχμή του δόρατος το αρχαιολογικό ιερατείο, χτύπησε και πάλι στην Επίδαυρο, καταφέρνοντας να κάνει διεθνώς ρεζίλι την αστική Ελλάδα. Μια Ελλάδα που, την ίδια στιγμή που υποκλίνεται στους τοκογλύφους του διεθνούς χρηματιστικού κεφαλαίου και επιβάλλει στον ελληνικό λαό έναν εργασιακό και κοινωνικό μεσαίωνα, αναζητά στα «κλέη των προγόνων» την απαραίτητη εκείνη «παρηγορία», η οποία τυφλώνει και αποκτηνώνει τις λαϊκές μάζες (όρα και σίριαλ της Αμφίπολης, βασισμένο σε μια ιδέα του Αντώνη Σαμαρά, σε σενάριο Αννας Παναγιωταρέα).

Τα γεγονότα είναι γνωστά. Ο Ματίας Λάνγκχοφ και τρεις ακόμη καλλιτέχνες συνελήφθησαν στην Επίδαυρο, διανυκτέρευσαν στο αστυνομικό τμήμα του Ναυπλίου και μετά από σχεδόν ένα 24ωρο αφέθησαν ελεύθεροι, «κατόπιν ωρίμου σκέψεως». Η «ώριμη σκέψις» ήρθε μετά τον καταιγισμό των αρνητικών δημοσιευμάτων, ακόμη και από τα πλέον φιλικά προς τη σημερινή κυβέρνηση έντυπα, τα οποία αντελήφθησαν αυτό που δεν μπορεί να αντιληφθεί ο εσμός των εθνικισταράδων. Οτι το να συλλαμβάνεις έναν 74χρονο θρύλο του ευρωπαϊκού θεάτρου, επειδή γύριζε νυχτιάτικα στην έρημη Επίδαυρο σκηνές που χρησιμοποιούσαν και το γυμνό σώμα μιας ηθοποιού, θα σε κάνει διεθνώς ρεζίλι. Ειδικά όταν το γυμνό έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον στην ίδια την Επίδαυρο και έχει, τρόπον τινά, κατοχυρωθεί ακόμη και εκεί ως στοιχείο της καλλιτεχνικής έκφρασης.

Ο υπουργός Τασούλας εμφανίστηκε το πρωί της Δευτέρας στο πρωινάδικο του Mega για να δώσει εξηγήσεις, ενώ νέα επικριτικά δημοσιεύματα αναγγέλλονταν για δεύτερη μέρα από τα πρωτοσέλιδα των μεγαλύτερων αστικών εφημερίδων. Σε συνεννόηση με το δίδυμο των εργολαβικών υπαλλήλων, το οποίο εκτελούσε μια ακόμη διατεταγμένη υπηρεσία, επεχείρησε να αποφορτίσει το γεγονός. Δεν υπήρξε σύλληψη, είπε, αλλά αλληλομηνύθηκαν καλλιτέχνες και αρχαιολόγοι και μεταφέρθηκαν στο Τμήμα για να κάνουν τις μηνύσεις και να δώσουν τις καταθέσεις τους! Και βέβαια, το θλιβερό δίδυμο των «δημοσιογράφων» δεν ρώτησε τον υπουργό το απλό: πώς γίνεται να μην έχουν συλληφθεί κάποιοι, οι οποίοι κρατούνται επί 16 ώρες κλειδωμένοι σε κάποιο κελί;

Είπε και άλλα ο άθλιος υπουργός του Σαμαρά. Ο Λάνγκχοφ επέδειξε κρυψίνοια (sic!) και δεν περιέγραψε το σενάριο που θα γύριζε. Αν μας το έλεγε, το πιθανότερο είναι ότι θα εγκρινόταν! Και τα σαΐνια της δημοσιογραφίας δεν τον ρώτησαν: καλά, αυτός επέδειξε κρυψίνοια, οι υπηρεσίες του υπουργείου, όμως, που ενέκριναν την άδεια, γιατί δεν ζήτησαν περαιτέρω διευκρινίσεις, γιατί δεν ζήτησαν αναλυτικό σενάριο για το τι θα περιλάμβανε το ολιγόλεπτο βίντεο που θα γύριζε ο Λάνγκχοφ για τις ανάγκες της χειμερινής του παράστασης (άσχετο με το ντοκιμαντέρ του Ολιβιέ Ζισουά για τον Λάνγκχοφ);

Εκείνο που μας είπε ο Τασούλας, με το δικό του τρόπο, είναι ότι ο εσμός των εθνικισταράδων έπαιξε και έχασε. Εχασε, γιατί δεν υπολόγισε πως ο Λάνγκχοφ είναι πολύ «βαρύ» όνομα για να μπορέσουν να κάνουν σε βάρος του ασκήσεις εθνικιστικής υστερίας. Μπορούμε, λοιπόν, να προβλέψουμε ότι η μήνυση που κατατέθηκε θα πάει στο αρχείο, γιατί αν ποτέ έφτανε σε δικαστήριο, το ρεζιλίκι θα ήταν πολλαπλώς μεγαλύτερο από αυτό της σύλληψης. Οποιος έχει την παραμικρή επαφή με την πολιτιστική ζωή μπορεί να φανταστεί το συνωστισμό «βαριών» καλλιτεχνικών ονομάτων, από την Ελλάδα και το εξωτερικό, που θα προσφέρονταν να καταθέσουν υπέρ των «βέβηλων» συναδέλφων τους.

Ο υφυπουργός Ανδριανός, όμως (ναι, ναι, πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο που έγινε γνωστό στο πανελλήνιο από την όζουσα υπόθεση Ζαχόπουλου, καθώς ήταν αυτός που παρέλαβε το περιβόητο DVD από τον «κομιστή» Θ. Αναστασιάδη), σκέφτηκε πως ήταν η ευκαιρία του να αλιεύσει κάποιες ακροδεξιές ψήφους από την εκλογική του περιφέρεια. Είδε την υπόθεση ως πολιτικό μάννα εξ ουρανού (αν δεν είχε συμμετοχή στο σχεδιασμό της). Μετέβη στην Επίδαυρο και συνεχάρη τον αρχιφύλακα και την επικεφαλής αρχαιολόγο, διότι με τη στάση τους υπερασπίστηκαν σθεναρά τα ιερά και τα όσια του έθνους! Μας εισήγαγε έτσι στην καρδιά του ζητήματος, που είναι η χρήση των αρχαίων μνημείων ως στοιχείων μιας μαύρης εθνικιστικής προπαγάνδας.

Η αστυνομική πλευρά αυτής της υπόθεσης είναι απλή. Κατά το κοινώς λεγόμενο, την είχαν στημένη στον Λάνγκχοφ. Γι' αυτό και έπεσαν σαν κάφροι πάνω στο κινηματογραφικό συνεργείο μες στ' άγρια μεσάνυχτα. Γι' αυτό και συνέλαβαν μόνον αλλοδαπούς, αφήνοντας σκόπιμα στο απυρόβλητο τη μοναδική Ελληνίδα του πολυεθνικού συνεργείου, κι ας ήταν η διευθύντρια παραγωγής στην Ελλάδα. Το μήνυμα έπρεπε να είναι πως κάποια «μιάσματα» από το εξωτερικό, παρά τα βαριά καλλιτεχνικά τους ονόματα, δε διστάζουν να «βεβηλώνουν» τα μνημεία «μας», των οποίων την ιερότητα μόνον «εμείς», οι «απόγονοι ενδόξων προγόνων», είμαστε σε θέση ν' αντιληφθούμε!

Απ' αυτή την άποψη, έχουν ενδιαφέρον οι προσεγγίσεις που έκαναν με δηλώσεις τους ο σκηνοθέτης Ολιβιέ Ζισουά και η διευθύντρια παραγωγής Ελένη Γιώτη. Αποφεύγοντας κάθε νομικίστικη προσέγγιση (και καλά έκαναν, γιατί από νομική άποψη η υπόθεση είναι επιεικώς γελοία), στάθηκαν στη μπόχα του πιο μαύρου εθνικισμού, που αναδύθηκε μέσα από τον αρχαιολογικό χώρο της Επιδαύρου (χωρίς να ευθύνεται, βέβαια, το αρχαίο αργολικό θέατρο για την εθνικιστική κακοποίησή του).

Παραθέτουμε τις δηλώσεις τους.

ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

Καθώς πρόκειται να δικαστώ, μαζί με τον σκηνοθέτη Ματίας Λάνχοφ και άλλα μέλη της τεχνικής και καλλιτεχνικής ομάδας μας, με την κατηγορία της «προσβολής προς το μνημείο» για την πρόσφατη κινηματογράφηση που κάναμε στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, επιτρέψτε μου να εκφραστώ εδώ σε προσωπικό επίπεδο και να αφηγηθώ μια σύμπτωση που θα ήθελα να είναι απλώς ανεκδοτική, όμως την αντιλαμβάνομαι ως θλιβερά αποκαλυπτική.

Το 2012 σκηνοθέτησα το ντοκιμαντέρ «Σαν πέτρινα λιοντάρια στη μπασιά της νύχτας» για τα στρατόπεδα της Μακρονήσου. Η ταινία αυτή είναι κυρίως δομημένη πάνω στα ποιήματα που έγραψαν οι τότε εξόριστοι στη Μακρόνησο ποιητές Γιάννης Ρίτσος και Τάσος Λειβαδίτης. Τα γεγονότα είναι γνωστά: οι δραστηριότητες πολιτικής αναμόρφωσης των εκτοπισμένων στη Μακρόνησο περιλάμβαναν την κατασκευή αντίγραφων αρχαιοελληνικών θαυμάτων σε μινιατούρες (ο Παρθενώνας, ο ναός της Αθηνάς, το άγαλμα της Νίκης...). Οι εκτοπισμένοι με την κατηγορία του κομμουνισμού και έγκλειστοι στο «Εθνικό Σανατόριο της Μακρονήσου» έπρεπε με αυτά τα γλυπτά να αποδείξουν πως έγιναν και πάλι «καλοί Ελληνες», πως ξαναβρήκαν το δρόμο της Μητέρας Πατρίδας. Από την ακτή του Λαυρίου, στις πλαγιές του νησιού μπορούσε να διακρίνει κανείς τεράστιες επιγραφές από ασβεστωμένη πέτρα, όπως: «ΖΗΤΩ Η ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΑΣ».

Δύο χρόνια μετά από τη δημιουργία αυτής της ταινίας στη Μακρόνησο, αποφάσισα να αφιερώσω ένα ντοκιμαντέρ στο σκηνοθέτη Ματίας Λάνχοφ. Για περισσότερα από 50 χρόνια, ο Ματίας Λάνχοφ δεν έχει πάψει να επανέρχεται στα αρχαιοελληνικά κείμενα, να τα φέρνει αντιμέτωπα και σε αντήχηση με τον σύγχρονο κόσμο μας, στα μεγαλύτερα θέατρα της Ευρώπης. Κι αν οι σκηνοθεσίες του ταρακουνούσαν κάποιες φορές τα κείμενα, στόχος πάντα ήταν να τα καταστήσουν όσο γίνεται πιο ζωντανά. Υπό αυτή του την ιδιότητα, ο Ματίας Λάνχοφ είναι περισσότερο Ελληνας από πολλούς έλληνες πολίτες. Δεν είναι ένας «καλός Ελληνας», είναι όμως ένας υπερ-Ελληνας.

Ηταν λοιπόν για μένα λογικό να κινηματογραφήσω ένα μέρος αυτού του ντοκιμαντέρ για τον Ματίας Λάνχοφ στην Επίδαυρο, τόπο-μήτρα του ελληνικού θεάτρου, σκηνοθετώντας έναν νυχτερινό διάλογο ανάμεσα στον Ματίας Λάνχοφ και τον γάλλο δραματουργό και φίλο του Μισέλ Ντόιτς μέσα στο αρχαίο θέατρο. Οπως αναφέραμε στην αίτηση κινηματογράφησης που ενέκρινε το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, θα κινηματογραφούσαμε επίσης κάποιες εικόνες που ο Ματίας Λάνχοφ σκόπευε να χρησιμοποιήσει ως μέρος των σκηνικών βίντεο της νέας του παράστασης με τίτλο «Cinéma Apollo», η οποία εμπνέεται από το μυθιστόρημα «Η Περιφρόνηση» του Αλμπέρτο Μοράβια και από την ομώνυμη ταινία του Ζαν-Λικ Γκοντάρ. Η συνέχεια έδωσε τη σχετική τροφή για σκανδαλοθηρία: οι φύλακες του αρχαιολογικού χώρου έκριναν ότι οι εικόνες που κινηματογραφούσε ο Ματίας Λάνχοφ για τη σκηνή του «Οδυσσέας και Κίρκη» ήταν «πορνογραφικές»! Ολόκληρο το συνεργείο οδηγήθηκε στο αστυνομικό τμήμα του Ναυπλίου και οι εικόνες κατασχέθηκαν. Το ντοκιμαντέρ μου διακόπηκε.

Οπότε αναρωτιέμαι: αποστολή της αρχαιολογίας είναι, νομίζω, να φέρνει στο φως, να μελετά και να διατηρεί τα υπολείμματα κόσμων του παρελθόντος. Είναι απαραίτητη για τη «ζωή» αυτών των χαμένων μέχρι τη στιγμή της ανακάλυψής τους θησαυρών, ακόμη κι όταν είναι γυμνοί, όπως τόσα πολλά αρχαιοελληνικά αγάλματα που θαυμάζουμε μέσα στα μουσεία.

Ενώ κάποιοι καλλιτέχνες μεταξύ των οποίων και ο Ματίας Λάνχοφ πασχίζουν να ζωντανέψουν τις πέτρες της Επιδαύρου με τη δύναμη του ζωντανού θεάτρου και της τέχνης γενικότερα, άλλοι αναζητούν μονάχα να απολιθώσουν τον τόπο σε μια λατρεία ενός ένδοξου παρελθόντος. Αυτό είναι ιδιαίτερα θλιβερό, πόσο μάλλον όταν κάτω από την έννοια της «προσβολής στο μνημείο» για την οποία κατηγορούμαστε, βλέπω να αναδύεται η φρικτή αποφορά ενός υφέρποντος εθνικισμού για την προώθηση μιας «ΑΙΩΝΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ» που πίστευα ότι ανήκει σε άλλες εποχές...

Ολιβιέ Ζισουά

Σκηνοθέτης κινηματογράφου

21 Σεπτεμβρίου 2014

Μετάφραση από τα γαλλικά: Ελένη Γιώτη

Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΓΥΜΝΗ

Δεν είχα φανταστεί ότι οι παλιές αψιμαχίες του Ματίας Λάνχοφ με αρχαιολόγους της Επιδαύρου θα ενέπνεαν στους τελευταίους την επιθυμία να κινητοποιήσουν με τόσο μένος διωκτικούς και δικαστικούς μηχανισμούς εναντίον μιας δεκαμελούς ομάδας καλλιτεχνών και τεχνικών του θεάτρου και του κινηματογράφου. Αφενός το να κατηγορείται ο Ματίας Λάνχοφ και οι συνεργάτες του για πορνογραφία είναι γελοίο, αφετέρου το έργο του καλλιτέχνη είναι πολύ μεγάλο για να χρειάζεται τη δική μας υπεράσπιση. Ούτε χρειάζεται τη δική μας υπεράσπιση το γυμνό σώμα ως στοιχείο της θεατρικής έκφρασης, καταχωρημένο πια και στη σύγχρονη ιστορία της σκηνής της Επιδαύρου (ας θυμηθούμε τις «Βάκχες» του Λάνχοφ το 1997, την «Ηλέκτρα» του Πέτερ Στάιν το 2007, τον «Οθέλλο» του Τόμας Οστερμάιερ το 2010). Αυτό που ίσως χρειάζεται υπεράσπιση είναι η αρχαιολογία ως επιστήμη που προστατεύει και αναδεικνύει την ιστορία της ανθρωπότητας, μόνο όταν δραπετεύει από τις στρεβλώσεις και τις αγκυλώσεις ενός μαύρου εθνικισμού που τη μετατρέπει σε εργαλείο πολιτικής προπαγάνδας και που εν τέλει εμποδίζει τη συνομιλία του αρχαίου κόσμου με τον κόσμο του σήμερα και του αύριο.

Ελένη Γιώτη

Διεύθυνση παραγωγής του ντοκιμαντέρ για τον Ματίας Λάνχοφ στην Ελλάδα

21 Σεπτεμβρίου 2014