Ενός λεπτού σιγή (αναδημοσίευση)

του Θωμά Τσαλαπάτη

(από την εφημερίδα Εποχή)

Η σιωπή που ακολουθεί

Όχι μόνο τ’ αθώα παράπονα που αναποδογυρίζουνε

με μια κλοτσιά στο στήθος,

όχι μόνο οι φωνές που τις ξαπλώνουν στις πλατείες,

όχι μόνο οι ανύποπτοι ενθουσιασμοί.

Πιο δυνατή είναι, πιότερο βαραίνει η σιωπή που ακολουθεί,

η σιωπή των πεισμωμένων δρόμων, 

των κλειστών παραθυριών,

η σιωπή των παιδιών μπροστά στον πρώτο σκοτωμένο,

η σιωπή μπροστά στην ξαφνική ατιμία,

η σιωπή του δάσους,

η σιωπή του αλόγου δίπλα στο ποτάμι,

η σιωπή ανάμεσα σε δυό στόματα, 

που δεν μπορούν να φιληθούν,

κι εκείνη η «ενός λεπτού σιγή»,

που παρατείνεται και γιγαντώνεται

μες στις καρδιές, μες στους αιώνες,

η σιωπή που αποφασίζει

τι είναι να μείνει, τι είναι να χαθεί.

(Βύρων Λεοντάρης, Ψυχοστασία)

Υπάρχει κάτι το βουβό που κατοικεί στη φρίκη των γεγονότων του Παρισιού. Πώς μπορεί κάποιος να μιλήσει για την εκτέλεση των συντακτών και των σκιτσογράφων της Charlie Hebdo; Εννοώ να μιλήσει ουσιαστικά. Τα γεγονότα βρίσκονται εκτός γλώσσας. Στον παραλογισμό, στο αμείλικτο, στο αμετάκλητο. Στον φόβο, στο ρίγος της οργής, στην ανάγκη μιας πράξης που θα μπορέσει να λειτουργήσει ιαματικά στην σύνολη αφήγηση, που θα ξορκίσει ό,τι ταυτίζει τον άνθρωπο με την πιο χυδαία εκδοχή του, τη δυνατότητα με την κατάντια. Ποιες περιγραφές περιγράφουν και ποιο συναίσθημα αισθάνεται; Ποια σκέψη μπορεί να σκεφτεί εκεί που η γλώσσα σιωπά; 

Η έκταση και η σημασία των γεγονότων άνοιξε -όπως ήταν αναμενόμενο- έναν μεγάλο αριθμό θεμάτων, συζητήσεων, αναφορών, μια συλλογή τρομαγμένων ερωτηματικών και οργισμένων θαυμαστικών, δίπλα στον μαζικό θρήνο, τη συλλογική συγκίνηση, την αμηχανία μπροστά στην επεξεργασία των συμβάντων. Η ελευθερία του λόγου, τα όρια της σάτιρας, ο ηθικός πανικός γύρω από το Ισλάμ, η μετανάστευση, ο ξαναζεσταμένος πόλεμος των πολιτισμών, η τρομοκρατία, η ασφάλεια, οι ταυτότητες. Ένα σύνολο σκέψεων, αφιερωμάτων, φόρων τιμής για τα θύματα. Και μαζί αναλύσεις για τα αίτια πίσω από τις πράξεις, για τον οριενταλισμό και τις συνθήκες διαβίωσης των μουσουλμάνων στον δυτικό κόσμο, για τη στάση τη δύσης απέναντι στη μέση ανατολή, για την ματωμένη ανατολή του χαλιφάτου, για τον ισλαμοφασισμό και τον φανατισμό, για τη φύση της σάτιρας του Charlie Hebdo. Και μαζί φόβοι για τη διαχείριση των γεγονότων. Φόβοι για το φόβο ως στοιχείο άμεσης αυτολογοκρισίας, φόβοι για το φανατισμό ως στοιχείο της μωλωπισμένης μας καθημερινότητας, φόβοι για την άνοδο της μισαλλοδοξίας και του ρατσισμού, φόβοι για το φόβο που μασάει τις μέρες μας. 

Μα έχω την αίσθηση πως οτιδήποτε ειπωθεί τη δεδομένη στιγμή θα είναι λάθος. Λάθος από την αφετηρία του. Ακριβώς λόγω αυτού του βουβού που κατοικεί στην ίδια τη φύση των συμβάντων, που σπρώχνει επιτακτικά προς τον λόγο ενώ ταυτόχρονα τον αποκλείει. Είναι πολύ νωρίς για να μιλήσουμε και όμως πρέπει να μιλήσουμε επιτακτικά, να μιλήσουμε τώρα. Η ίδια η φόρτιση των γεγονότων παραμορφώνει τα επιχειρήματα γύρω από τα θέματα που ανοίγουν, μας αφήνει έκθετους και πολύ περισσότερο μας περιγράφει ενώ προσπαθούμε να τα περιγράψουμε. Ίσως γι αυτό ακούγονται τόσο κακόηχοι και χυδαίοι οι διάφοροι βιαστικοί και σκατόψυχοι εκμεταλλευτές της φρίκης. Η Μαρί Λεπέν και ο Νάιτζελ Φάρατζ, οι οποίοι έσπευσαν να εντάξουν τα γεγονότα στην μεταναστευτική τους ατζέντα και στην ακροδεξιά πολιτική τους. Ο Άδωνις Γεωργιάδης και ο (παγκοσμίως πια ρεζιλεμένος σε μια σειρά δημοσιευμάτων του διεθνή τύπου) Αντώνης Σαμαράς που αποφάσισαν πως οι δολοφονίες είναι κατάλληλο υλικό προς προεκλογική χρήση. 

Αυτό που έχει σημασία είναι τι είδους άνθρωποι φτιάχνονται απ’ αυτά τα γεγονότα. Ποιος ο απόηχος και ποιο το αποτύπωμα των δολοφονικών ενεργειών σε έναν κόσμο που αλλάζει πολύ πιο γρήγορα απ όσο μπορούμε να αντιληφθούμε. Ποιοι κίνδυνοι γεννιούνται από τους κινδύνους που ήδη βρίσκονται εδώ. Το πώς συγκροτούμε τον κόσμο αυτό που μας συγκροτεί. 

Ενός λεπτού σιγή λοιπόν. Όχι όμως με τον τρόπο του εύκολου θρήνου. Ενός λεπτού σιγή για τους συντάκτες του Charlie Hebdo, ενώ η σιγή γίνεται λεπτά και χρόνος, στάζει πάνω σε ζωντανούς και νεκρούς και δεν ξεχνά. Ενώ η σιωπή επιστρέφει στη γλώσσα όσα πρέπει να μιληθούν. Μια σιωπή πυκνή, γεμάτη, έτοιμη να μιλήσει χωρίς περιστροφές για το ξημέρωμα ενός νέου κόσμου που ανέτειλε γύρω μας στις 7 Γενάρη.