H δολοφονία του Βσεβολόντ Μέγιερχολντ*

πιστόλια 

οι λέξεις οι φανταχτερές

που την εξουσία χαϊδεύουν 

μα εξουσία δεν έχουν

κι ο μόνος θάνατος 

είναι η αιώνια σιωπή.  

Φωτογραφία του Μέγιερχολντ ενώ μελετά τον ρόλο του στη διάρκεια πρόβας του «Γλάρου» του Τσέχοφ 

που ανέβηκε στο Θέατρο της Μόσχας (1898)

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών

από την  Πέπη Ρηγοπούλου

Ηταν ο ποιητής του θεάτρου. Αυτό και μόνο προδιέγραψε την τραγική μοίρα του. Εζησε μια επανάσταση που την πίστεψε και την υπεράσπισε. Την υπεράσπισε σαν ποιητής του θεάτρου: στη σύλληψη του χώρου και στα σκηνικά που ισορροπούσαν ανάμεσα στη μηχανή και στο παιχνίδι, στη χρήση του φωτός και της μουσικής, στην αινιγματική ερμηνεία των προσώπων, σε έναν λόγο που απεχθανόταν το κλισέ και το επίπεδο σύνθημα. Ολα αυτά θανάσιμα, όπως αποδείχθηκε, αμαρτήματα σε μια εποχή όπου στο όνομα της επανάστασης εγκαθιδρυόνταν ο επίπεδος, απόλυτος λόγος.

Δεν είναι εύκολο να μιλήσει κανείς αφοριστικά για την τέχνη του Βσεβολόντ Μέγιερχολντ, μέσα από την έννοια της «βιομηχανικής» ή όποια άλλη.

Οχι, ο Μέγιερχολντ δεν ήθελε να «εκβιομηχανίσει» το θέατρο, να υποτάξει τον βίο και τη μαγεία του θεάτρου σε μια βιομηχανία αυτονόητων που θα υμνούσαν την εξουσία. Αυτό που ήθελε μάλλον ήταν να εκ-θεατρίσει τη ζωή, και αυτή ακόμη τη βιομηχανία, μπολιάζοντάς τες με τη μαγεία του θεάτρου, όπως αυτός το εννοούσε. Το θέατρο του Οστρόφσκι και του Ερντμαν, το θέατρο του Γκόγκολ, αλλά πάνω από όλους το πιο μεγάλο θέατρο, το σεξπιρικό: «Θέλω», έλεγε στους μαθητές του, στους οποίους αφηγούνταν το ουτοπικό όραμά του για την σκηνοθεσία του Αμλετ, «να γραφτεί στον τάφο μου: Ιδού ο σκηνοθέτης που δεν μπόρεσε ποτέ να ανεβάσει τον Αμλετ».

Να ήταν άραγε τα λόγια του αυτά μια συνηθισμένη έκφραση της ματαίωσης που νιώθει ο καλλιτέχνης, που δεν κατάφερε να σκηνοθετήσει ένα αγαπημένο έργο; Πιστεύω πως όχι.

Το αιώνιο κατόρθωμα του Αμλετ, ανεπανάληπτο στους αιώνες, είναι ότι στήνει το έργο μέσα στο έργο, την «Ποντικοπαγίδα», με θεατή τον Κλαύδιο, τον οποίο τρέπει σε φυγή, κάνοντάς τον να ομολογήσει πως είναι αδελφοκτόνος, αιμομίκτης και τύραννος. Ο Μέγιερχολντ, πιστός στον αμφισβητησιακό ρόλο τού κάθε μεγάλου θεάτρου, έστηνε τις δικές του «ποντικοπαγίδες» μπροστά σε σύγχρονούς του σοβιετικούς Κλαύδιους σαν τον Καγκάνοβιτς, στον οποίο σε ένα θέαμα για την αυτοκτονία τού προσέφερε επί σκηνής ένα πιστόλι.

Ομως τα πιστόλια άνθρωποι σαν τον Κλαύδιο και τον Καγκάνοβιτς τα έχουν όχι για να αυτοκτονήσουν αλλά για να σκοτώσουν.

Το πλήρωσε με τη σύλληψη, τις ανακρίσεις, τα βασανιστήρια και την εκτέλεση. Σκίστηκε στα δυο, λέει, προσπαθώντας να βρει τα κρίματα του και να κατηγορήσει τον εαυτό του για όσα (δεν) είχε κάνει. Ενώ πιεζόμενος να καταδώσει ανύπαρκτους συνενόχους κατέληξε να αναφέρει και τον ίδιο τον Στάλιν.

Λόγια ενός ανθρώπου που είχε τρελαθεί από τον πόνο; 'Η μήπως ύστατη υπέροχη προσπάθεια να υψώσει τον τραγικό καθρέφτη που δείχνει σε κάθε Κλαύδιο την αποτρόπαιη μορφή του;

* Φεβρουάριος 1940, ημέρα τρίτη

περισσότερα εδώ.